Salto – subversion & anarchie

Il n’est pas facile d’appréhender toutes les conséquences qui relèvent de l’omniprésence de la technologie sur la vie. On peut sans trop d’élaborations complexes démontrer par exemple quelles destructions a causé l’invention de l’énergie nucléaire, ou comment la révolution industrielle a amené la planète en phase terminale. Il est logique qu’une lutte contre ces conséquences doive aussi être une lutte contre leurs causes directes, dans ce cas-ci l’énergie nucléaire et l’industrialisation. Et quoique les deux représentent des mastodontes du pouvoir, qui sont en plus bien ancrés dans la société, elles sont univoques, compréhensibles et reconnaissables. Mais si on ramène la question de la technologie plus près de soi, les choses se compliquent.

Alors on voit qu’elle a d’innombrables facettes, et que toutes les facettes ne sont pas perçues comme vilaines. Attaquer le statut de neutralité – irréversible en apparence – de la technologie est un pas indispensable si nous voulons avoir une vue plus claire de son réel impact sur la vie. L’un des arguments les plus évidents est la ‘recherche’, qui est à la base du développement de certaines technologies. Beaucoup de recherches scientifiques sont entamées par des acteurs bien fortunés qui convoitent le gain direct que peut leur apporter l’usage de certaines technologies; des géants économiques qui veulent rendre leur commerce plus rapide et plus efficace, ou des Etats qui veulent aiguiser leur contrôle. Mais la recherche se déroule aussi ailleurs. Dans les laboratoires des soi-disant ‘incubateurs’ par exemple. Ce sont des lieux souvent liés aux universités et qui fournissent le fric et les moyens pour soutenir des entreprises jeunes ou débutantes. Et puis il y a ce que l’on pourrait appeler ‘la recherche fondamentale’. Celle dont l’application directe n’est pas claire encore, et qui est à première vue focalisée sur le recueil de connaissances. Il n’est pas rare que ce genre de recherche se réalise par la collaboration entre plusieurs acteurs (entreprises, Etats, universités,…) et qu’elle dépasse les frontières nationales. Le grand ressort est ici le prestige, le simple désir d’être le premier à avoir découvert quelque chose et de devenir une autorité dans un certain domaine. Mais il est sûr que le fantasme de songer à ce que certaines technologies pourraient permettre en terme de commerce et de contrôle met déjà l’eau à la bouche à plus d’un bailleur de fonds.

Les intentions de ceux et celles qui sont impliqués dans la recherche scientifique sont dirigées, les technologies qu’ils et elles produisent ne sont ni innocentes ni neutres.

En parallèle avec le développement de toutes sortes de nouveautés se déploie aussi un vaste réseau d’autoroutes technologiques qui doivent assurer le service permanent et la propagande de toute la domination (dont font grandement partie Internet, le réseau du courant électrique et la télévision par exemple).

Il va de soi qu’une addiction à la technologie bénéficie surtout à la pacification, mais elle s’avère aussi porter une influence plus profonde sur nos manières d’être. Lentement mais sûrement, nous nous adaptons à la technologie. De sorte que ces moyens, ‘neutres’ en apparence, que beaucoup utilisent parce qu’ils faciliteraient la communication, le penser ou l’agir, finissent par déterminer et rétrécir la communication, le penser ou l’agir eux-même.

La totalité de cette constatation est effrayante, mais il reste possible d’attaquer la technologie. En gros, deux pistes peuvent déjà nous donner des idées. D’un côté, il y a l’arsenal d’applications technologiques qui, vu qu’elles atteignent à peu près tous les coins et les recoins, peuvent être trouvées, éliminées ou sabotées. Il suffira de peu de temps pour apprendre que pour détruire l’équipement high-tech, il n’y a besoin ni de moyens ni de savoirs high-techs. De l’autre côté, il y a le propre rapport avec la technologie au quotidien. Si l’on veut refuser que la technologie s’accapare du penser et de l’agir, on doit essayer d’élaborer le plus d’autonomie possible face à cette technologie. C’est en effet grâce à cette indépendance que de grandes parties de la vie, mais aussi des luttes, ne doivent pas subir la médiation et la mutilation de la technologie.

Et c’est surtout dans ce dernier domaine, la part de technologie au sein des luttes, que s’imposent d’urgentes questions. À certains endroits, le rôle d’internet par exemple, est plutôt grand dans les moments de lutte. Et il ne s’agit pas ici de la création des ‘groupes facebook’ ou de discussions interminables sur des forums, qui viennent souvent en simple remplacement à ‘faire quelque chose’, font beaucoup de bruit pour rien et ne finissent que par agrandir le vaste domaine des opinions sans implication. Il s’agit plutôt d’internet utilisé comme moyen dans des conflits qui ont une incidence en dehors de lui. Par exemple en l’utilisant comme canal principal au travers duquel on diffuse de l’information, on communique et on s’organise. Certains soutiennent que, lors des émeutes qui ont envahi l’Angleterre en 2011, c’était surtout à cause d’internet que les agissements émeutiers se sont répandus aussi vite et aussi largement. Ce qui est peut-être vrai. Mais cela donnerait l’impression que ce média est sous le contrôle de son utilisateur et qu’aussi qu’un instrument du pouvoir, il peut être un instrument libérateur pour se battre contre le pouvoir. Cependant, dans la période qui a suivi les émeutes de 2011, la gueule de bois s’est rapidement avérée de taille. Une grande partie de la répression a été minutieusement organisée à travers ce même canal qui, auparavant, semblait rendre possible tellement de désordre. Tous les mouvements sur internet ont simplement délivré la nécessaire charge de preuves pour condamner et enfermer un paquet de gens suite à la révolte. Cette même année, pendant les journées les plus agitées avant la chute du régime Moubarak, le gouvernement égyptien coupe lui-même internet, tentant ainsi de paralyser la communication et la diffusion d’informations dans cette période décisive. L’Etat pouvait exercer cette répression dans tout le pays par un simple presse-bouton, sans devoir submerger les rues d’uniformes et mettre en place une occupation visible. Les composants des protestations qui existaient à travers ce canal, ont été mis sous les verrous ces jours-là.

Par ailleurs, la technologie réclame aussi sa part au sein des activités à plus petite échelle et via d’autres moyens. Pensez par exemple à l’utilisation des portables, qui sont utilisés lors d’une manifestation pour garantir une communication efficace ou l’encouragement à filmer certaines actions, en supposant que cela favoriserait leur diffusion.

Mais qui peut encore faire le compte de toutes ces affaires en correctionnelle dont la preuve à charge se base presque uniquement sur les liaisons téléphoniques ou la localisation par portable avant, pendant et après les faits reprochés ? Combien d’images vidéo ont permis d’obtenir l’acquittement, et combien d’images l’ont par contre empêché ? La répression a toujours existé et l’Etat ne cessera de trouver des moyens pour l’organiser, mais adopter la technologie ouvre la trappe à tout un nouvel arsenal d’armes que l’Etat n’aime que trop utiliser.

Il ne faut pas se vautrer dans l’illusion que par une bonne étude ou grâce à des connaissances particulières, ces moyens pourraient être les nôtres. Il est nécessaire de les démasquer comme étant intrinsèquement hostiles.Passeulement à cause de la répression, mais aussi pour notre autonomie, notre pouvoir d’imagination et notre créativité qui déterminent en fin de compte comment nous voulons vivre et lutter.

Le défi est de trouver d’autres moyens, des moyens qui permettent d’établir une relation plus directe entre nous et avec notre environnement, et qui vont donc dans le sens contraire de celui où la technologie voudrait nous pousser. Dans certains cas, il suffira de déterrer des manières de faire du passé pour les faire à nouveau nôtres, dans d’autres, nous devrons inventer et tester de nouvelles manières. C’est un réel défi, mais qui, dans un monde toujours plus englouti par la technologie, pourrait bien être décisif pour créer une rupture.

 

 

 

 

 

 

Les lignes suivantes doivent être lues comme de simples propositions pour le débat. Elles se veulent des analyses sommaires de quelques réalités en transformation par rapport au contexte où certains types d’intervention anarchiste spécifique ont été conçus. C’est une simple tentative de poser quelques questions dans les termes corrects pour pouvoir ensuite les approfondir. Nous sommes conscients du fait que les analyses que nous exposons ici sont trop générales et superficielles en regard de l’approfondissement que nécessiteraient certains points. Mais il ne peut en être autrement, puisqu’il s’agit d’une brève contribution pour le débat et qu’elles ne serviront que de point de départ, telles une esquisse.

La plupart des méthodes d’intervention dans la réalité dont nous avons hérité et dont nous disposons actuellement, ont été développées – même si elles répondaient certainement à des traditions, des élans, des intuitions ou des certitudes aussi vieilles que la guerre sociale elle-même – en des temps particuliers, en des temps de défaite. L’échec de l’assaut du ciel avec la restructuration capitaliste des années 70 et 80 ont profondément modifié la nature du conflit social. A l’automatisation et l’atomisation de la production a correspondu un processus d’automatisation et d’atomisation sociale, marqué par la décomposition des milieux ouvriers et par l’apparition d’un nouveau type anthropologique, en gestation depuis l’après-guerre. Ce type se caractérise par sa pusillanimité, l’infantilisme, sa volubilité, la disposition à déléguer tous les aspects de son existence à des instances supérieures ainsi que par le fait de vivre dans un éternel présent sans garder en mémoire que son propre milieu a été radicalement transformé dans un processus de falsification sur le modèle du parc à thème.

Par conséquent, le conflit social a abandonné le schéma selon lequel deux blocs monolithiques – bourgeoisie-prolétariat, capital-travail – s’affrontent dans un antagonisme frontal, visible et inéluctable et pour des contradictions inhérentes au fonctionnement même de l’économie capitaliste.

A cela il faut ajouter une autre conséquence fondamentale  : le constat d’un point de vue révolutionnaire de l’impossibilité de se réapproprier les structures productives capitalistes à des fins émancipatrices, et la fin des illusions d’expropriation et d’autogestion ouvrière d’un monde planifié pour sa seule autoreproduction. Le rejet du travail en tant qu’activité séparée – dont la pulsion n’a cessé de traverser le mouvement ouvrier sous forme de grèves aux revendications impossibles, de sabotages, d’absentéisme, etc. – a ainsi trouvé sa confirmation historique. La dimension négative de tout projet de libération a donc acquis une nouvelle importance et l’équilibre s’est rompu entre les dimensions offensives des luttes défensives et vice-versa.

A mesure que la domination a occupé l’ensemble du terrain social, le fantôme de la pacification et de la fin de l’histoire s’est mis à planer sur les eaux placides d’une postmodernité, dans laquelle semblaient ne rester comme seules certitudes que l’obéissance et l’impératif d’adaptation à l’aliénation – les seules que leurs popes ne se sont jamais risqués à questionner. C’est ainsi qu’on a pu assister à la liquidation d’un projet historique. Le conflit social s’est déplacé vers des zones marginales – dans le sens strict du terme  : reléguées aux marges, éloignées du centre. D’où la nécessité de réévaluer les perspectives d’intervention, les méthodes, les formes d’organisation, etc. et que celles-ci retrouvent des pratiques qui ont toujours été présentes dans les luttes anti-autoritaires des exploités. Une fois passé le temps de louer les vertus -mythiques ou réelles- de la classe de la conscience, et de regretter la disparition de ces relations – entre grégarisme et solidarité– forgées à la chaleur de la lutte, s’est imposée la nécessité de chercher le terrain où reposer (ou continuer à poser) la question sociale. Ce terrain a été celui des manifestations périphériques des dévastations provoquées par la dictature de l’économie et les rapports de domination.

L’attaque d’aspects concrets du pouvoir provient donc d’une conception de la domination comme un tout affectant la totalité des rapports sociaux et toutes les sphères de l’existence. Mais c’est aussi le terrain où conserver une intelligence offensive, un langage critique autonome et un cadre conceptuel dans lequel le conflit social puisse trouver un sens, au delà du seul rejet individuel, de l’activisme ou de l’attente de la recomposition d’un sujet historique et de l’advenue des «  conditions objectives ».

C’est-à-dire qu’elle provient de la nécessité de rester vivants dans un monde de zombies. Cette réalité a été théorisée de diverses manières en divers endroits et expérimentée avec diverses formes d’agir subversif. C’est de ce contexte que provient la méthode insurrectionnelle telle que nous la connaissons actuellement. Il faut insister sur le fait que ni cette méthode, ni l’organisation informelle, pas plus que la perspective de conflictualité et d’attaque permanentes, ne sont une invention italienne des années 70-80, comme le prétend un lieu commun assez répandu depuis quelque temps chez certains «  critiques sociaux » déroutés. Elle provient, comme nous l’avons dit, de la rencontre d’éléments qui, depuis longtemps déjà, font partie de l’arsenal des exploités avec des analyses de cette réalité nouvelle, que certains appellent «  société postindustrielle ». L’organisation informelle n’est donc pas seulement plus libertaire, elle est plus adéquate pour un affrontement asymétrique – n’obéissant plus au schéma de blocs, mais à la fragmentation sociale – dans lequel la domination a perdu son centre en métastasant tout le terrain social. Les initiatives d’attaque des mécanismes de reproduction sociale proviennent donc de petits groupes qui, partant d’une analyse du contexte, développent une projectualité enracinée dans la nature de la conflictualité de ce contexte et destinée à créer les conditions minimales pour une attaque contre une structure spécifique du pouvoir, aux côtés d’autres exploités. Deux éléments ont une importance particulière dans la conception de cette méthode  : 1) la temporalité. Toutes les énergies s’orientent vers un objectif précis, évitant ainsi à la fois la dissipation d’énergies des luttes à long terme, la bureaucratisation, la domestication et en général l’apparition de la politique avec son long cortége d’aliénations. L’auto-évaluation et l’autocritique sont constantes et l’espace de lutte se défait une fois l’objectif atteint ou lorsque décision est prise d’en changer, pour quelque raison que ce soit. 2) le caractère reproductible. Alimenté par le choix de moyens qui peuvent être utilisés par tous et loin de toute spécialisation, il favorise la multiplication des actions d’attaque – et en même temps une prise de conscience de la nécessité de l’attaque – tout en démontrant la vulnérabilité du pouvoir.

Mais à l’heure actuelle, de nombreuses circonstances sont en train de changer sous notre nez et rendent nécessaire de réfléchir sur certaines conceptions méthodologiques (entre autres). La restructuration économique actuelle fait remonter à la surface des tensions structurelles souterraines qui vont au delà des simples turbulences conjoncturelles. De vieilles questions périphériques se réveillent du sommeil de la pacification. Face à ces nouvelles tensions, nous croyons donc nécessaire d’approfondir les formes de lutte dont nous disposons et de les faire regarder vers les nouvelles formes de conflictualité qui semblent commencer à surgir. Et nous pensons que pour ce faire nous devons partir des luttes inspirées par nos propres projectualités. De nombreux compagnons semblent tentés par une intervention dans les nouvelles agitations de notre temps à partir du dehors  ; il est difficile, en effet, de rester à la maison à regarder par la fenêtre. Mais courir de conflit en conflit, avec la concurrence dans le racket des illuminés de tout poil qui y voient – du mouvement des indignés aux révoltes des banlieues – une page blanche à laquelle donner un contenu en y écrivant leur vérité, est une perspective bien peu séduisante.

Au contraire, continuer à prendre l’initiative de luttes contre des aspects spécifiques du pouvoir n’a aucune raison d’être obsolète du fait des nouvelles circonstances. Les forces centripètes à l’oeuvre actuellement n’agissent pas dans le sens d’un retour vers une centralité à attaquer, mais plutôt dans un sens de cohérence dans l’aliénation. Le centre est partout. Quelqu’un a écrit qu’il n’est plus possible d’émettre la moindre et plus banale revendication, comme celle de la nourriture, sans toucher et remettre en question la totalité de l’infrastructure productive, de distribution et de consommation ainsi que les rapports de domination, c’est-à-dire les fondements de la société.

Mais il n’en est pas moins vrai que certains aspects auparavant sous-jacents – comme, directement, la critique de l’économie telle que nous la connaissons aujourd’hui – remontent à la surface, ou en d’autres termes, semblent redevenir la question sociale. S’ouvre donc la possibilité d’une rencontre entre les luttes spécifiques anarchistes et de nouvelles hostilités, dans un contexte de détérioration de la pacification. C’est la question clef. Mais la rencontre ne consiste pas à capter des membres, nous les anarchistes n’avons rien à offrir, ni programmes, ni paradis, ni solutions pour les problèmes de cette société. Cette rencontre ne peut donc avoir lieu qu’à partir d’une projectualité propre, uniquement dans l’attaque, dans la négation du pouvoir sous toutes ses formes. Mais pour qu’elle puisse se produire, il est peut-être nécessaire de chercher de nouveaux angles d’attaque tenant compte d’aspects qui puissent la favoriser. Et peut-être faudrait-il repenser certains concepts, comme celui de la temporalité et explorer la possibilité de créer des espaces de lutte plus stables (quoi que ce terme puisse donner des boutons à certains compagnons), au sein desquels les groupes puissent agir en bougeant sur différents fronts et à même d’accueillir les différentes initiatives de lutte des groupes, toujours à partir de l’informalité. Peut-être se préparer pour des luttes plus intenses et de plus longue durée ne signifie-t-il pas forcément tomber dans les griffes de la politique et reproduire tout ce que nous avons toujours souhaité éviter. La question du caractère reproductible des actions prend également une nouvelle dimension dans un contexte de conflictualité plus généralisée, comme l’environnement devient plus incontrôlable, tous les doigts ne sont plus pointés sur les anarchistes, et les points névralgiques de la domination se font plus visibles du fait d’un questionnement généralisé de certains de ses aspects.

Nous ne savons pas si nous nous trouvons à la fin d’un modèle (économique, politique et social)  ; nous ne savons pas si cette crise est la crise définitive du capitalisme, comme beaucoup l’assurent  ; nous ne savons pas si la démocratie telle que nous la concevons actuellement va muter vers de nouvelles formes de «  participation politique », sous l’effet de la dite «  crise de représentativité » et des nouvelles technologies  ; nous ne savons pas non plus ce que peut donner d’elle-même une humanité soumise à une dépossession totale et privée de tout imaginaire de libération  ; mais nous savons que nos désirs d’en finir avec cette réalité demeurent inaltérés.

 

 

[Contribution à la rencontre anarchiste internationale qui s’est tenue le 10-12 novembre 2012 à Zurich]

 

Les structures de la domination et de l’exploitation ne sont pas invariables. Elles changent et se transforment au cours de l’histoire pour des raisons liées à sa propension à se perpétuer, et donc en rapport direct et indéniable avec la conflictualité sociale. Si jusque dans les années 70 on pouvait percevoir de fortes tensions et des turbulences importantes dans la sphère productive, se cristallisant logiquement sur le terrain des grandes usines ou au moins avec tous les regards tournés vers là, aujourd’hui, dans la vieille Europe, la conflictualité semble s’être « déplacée » vers d’autres sphères. N’empêche que l’exploitation continue, au travail comme ailleurs, mais certes de manière différente, certes plus « décentralisée », certes mieux protégée contre d’éventuelles remises en question depuis « l’intérieur ».

Il s’agit donc aujourd’hui de continuer, d’actualiser et d’approfondir l’analyse des structures du pouvoir et de l’exploitation. Les vieux modèles ont déjà été abandonnés, même si certains continuent à croire à la constitution en force du « prolétariat » et à son affirmation au sein de la sphère productive. Une analyse « nouvelle » a déjà été entamée il y a des dizaines d’années, mais aujourd’hui, il semble qu’un pas supplémentaire s’impose.

Le fondement de l’exploitation, ou mieux, de sa perpétuation, réside dans la reproduction sociale. Il y a non seulement l’évidente recherche de pouvoir et d’accumulation, mais les conflits cantonnés à l’intérieur de sa logique reproduisent aussi l’ordre des choses. Force est de constater que le travailleur produit l’exploitation et que l’exploitation reproduit le travailleur. Tout comme le citoyen produit le pouvoir et que le pouvoir reproduit le citoyen. Les possibilités de briser ce cercle infernal ne se trouvent plus là où les vieux livres du mouvement révolutionnaire les situaient, ni dans une nouvelle version d’un processus lent et infini de prise de conscience, mais ailleurs. Et c’est cet ailleurs insurrectionnel qu’il nous faut analyser et expérimenter.

L’exploitation et donc la reproduction sociale ne suivent plus des lignes concentrationnaires comme elles ont pu le faire dans le passés. Finis les grands complexes industriels avec leur création d’ouvriers capables de se reconnaître entre eux ; finis les quartiers ouvriers où une communauté d’intérêts rendait possibles de virulents combats ; finies les grandes associations de lutte capables d’enthousiasmer et de mobiliser des milliers de gens. Aujourd’hui, l’exploitation s’est diversifiée et décentralisée à tel point qu’elle rend impossible l’émergence d’un sujet collectif, d’un « prolétariat », sans que ceci signifie évidemment qu’il n’y aurait plus de « prolétaires ». L’exploitation ne tend plus à se concentrer dans une grande structure, mais à disséminer sur l’ensemble du territoire de petites structures, toutes reliées par des réseaux d’énergie et de communication qui permettent la production à flux tendu et une reproduction serrée de la domination. Si la société actuelle ressemble à une grande prison à ciel ouvert, ses barbelés seraient en fibres optiques et ses miradors seraient plutôt les relais de communication.

Si nous soulignons cette évolution, ce n’est pas par simple curiosité et envie de comprendre pourquoi la conflictualité sociale ne suit plus aujourd’hui l’ancien schéma bien ordonnée de la lutte de classe entre prolétariat et bourgeoisie, deux blocs bien identifiables se disputant autour d’une forteresse, mais plutôt pour découvrir des axes d’intervention, des points où il est possible d’attaquer l’exploitation, et donc la reproduction sociale. Selon nous, ces axes se trouvent entre autres dans les infrastructures dont l’économie et le pouvoir dépendent. Cette infrastructure décentralisée et hautement complexifiée a rendu possibles les nouvelles formes d’exploitation (il suffit de penser à la nécessité actuelle d’être joignable à tout moment par portable dans la logique de la flexibilisation du travail), et c’est donc là que l’exploitation d’aujourd’hui peut être attaquée. Les câbles de fibres optiques, les réseaux de transport, l’alimentation énergétique, les infrastructures de communication comme les relais de portables : voilà tout un champ d’intervention qui est par nature incontrôlable, où il n’y a plus aucun centre à conquérir ou position à tenir, où la décentralisation implique par la logique des choses une organisation décentralisée, informelle, en petits groupes, de l’attaque.

De nombreuses personnes ont indiqué la vulnérabilité de ces infrastructures, mais il reste encore beaucoup de travail de clarification et d’indications à faire. On pourrait déjà commencer à accueillir et à approfondir les suggestions pratiques qui émanent de la conflictualité contemporaine. Au lieu de se focaliser sur les affrontements avec la police, on ferait mieux de regarder comment l’infrastructure est attaquée dans certaines émeutes dans les métropoles et leurs périphéries : sabotages de l’éclairage public, incendies de générateurs et de transformateurs électriques, sabotages d’ axes de transports ferroviaires ou du réseau de transports en commun. Une analyse actuelle de la métropole ne saurait négliger par exemple l’importance des transports (d’êtres humains, de marchandises, d’informations). Mais le travail de clarification ne peut s’arrêter là. On a besoin d’indications précises, d’analyses précises et de connaissances techniques précises.

Bien évidemment, la possibilité et la nécessité de l’attaque diffuse contre les infrastructures du pouvoir n’a que peu de sens si elle n’est pas intégrée dans une projectualité plus large. Même s’il est toujours bon et adéquat de saboter, il ne faut pas oublier que pour toute chose, il y a un avant, un pendant et un après. Si des fissures dans la normalité, dans la reproduction sociale, offrent des possibilités, alors, il faut déjà les imaginer à l’avance. Que faire en cas de coupure d’électricité ? Que faire quand les transports en commun ne fonctionnent plus et génèrent un chaos incroyable au sein d’une ville ? En plus, il ne faudrait pas considérer toute cette question d’infrastructures comme quelque chose de séparé des autres terrains d’affrontement. Elle peut être intégrée dans n’importe quel projet de lutte. Si aujourd’hui la conflictualité est disparate et diffuse, sans terrain « central », il ne s’agit pas de retrouver ou de reconstruire une centralité qui unirait les hostilités diffuses dans un seul projet révolutionnaire, mais de créer et de jeter des ponts entre les différentes conflictualités. Une attaque précise contre les infrastructures a par exemple toujours des conséquences plus amples qu’un aspect du pouvoir. Dans une émeute, couper l’éclairage d’un quartier, ne sert pas seulement à rendre plus difficiles les avancées des forces de l’ordre, mais aura des échos bien au-delà de toute considération technique du moment. On ne vit pas pareil s’il fait sombre. Cet aspect est encore plus éclatant par rapport au réseau énergétique ; où les conséquences iront souvent bien au-delà du premier objectif imaginé.

Ensuite, il ne s’agit pas de prendre ces réflexions et suggestions comme des prétextes à une grande conspiration technicienne qui plongerait les villes dans le noir, ou plutôt, comme ce serait le cas aujourd’hui, dans un black-out d’informations et de communications. Ce qu’il s’agit d’élaborer, ce sont des projectualités, même modestes, qui indiquent cette possibilité d’attaque à tous ceux qui veulent lutter sur une base radicale, et donc pas aux seuls révolutionnaires. Aborder la question de manière militariste, prôner à nouveau la centralisation face à la dissémination, réfléchir le tout en termes d’ « efficacité », revient à n’avoir strictement rien compris à ce qui a été dit. Ce qui est « nouveau » aujourd’hui, ce n’est par exemple pas la possibilité de s’attaquer à une centrale électrique pour plonger la ville dans le noir, mais la possibilité de s’attaquer partout au réseau électrique intégré et disséminé. Cette possibilité-là ne demande pas de grandes organisations ni de formalisations de la tension subversive, elle permet des attaques directes, simples et facilement reproductibles.

S’il est vrai que la stabilité de l’ordre établi est en train de s’éroder depuis quelques années, s’il est vrai que la disparition des vieux modèles de lutte et des organisations de médiation est suivie de nouvelles formes de conflictualité sociale, beaucoup moins contrôlables et beaucoup plus sauvages, il nous faudrait porter notre attention théorique et pratique sur ce qui pourrait contribuer à étendre ce marécage incontrôlable. Dans ce marécage, nul ne peut garantir que ce seront les idées anarchistes et la liberté qui l’emporteront, mais ce qui est sûr, c’est que c’est déjà un sol beaucoup plus fertile pour ces désirs-là.

 Quelques sapeurs de l’édifice social

[Contribution à la rencontre anarchiste internationale qui s’est tenue le 10-12 novembre 2012 à Zurich]

Nous préférerions par-dessus tout que nos luttes ne connaissent pas de limites. Voilà pourquoi nous cherchons à saisir lors de leur élaboration, où se trouvent leurs limites, leurs frontières, pour ensuite tenter de les déplacer. Cette intention se traduit aussi bien sur le terrain « géographique » que sur le plan du « contenu ». Si nous engageons une lutte, nous avons souvent le désir au cœur, ne fût-ce qu’en catimini, que cette lutte ait des échos au-delà d’un quartier, d’une ville, d’une région spécifique. De la même manière, nous considérons une thématique spécifique ou un événement concret dont part une lutte simplement comme des points de repère : nous espérons que d’autres qui veulent se battre les dépasseront aussi pour remettre en question et attaquer toujours plus d’aspects du pouvoir. En d’autres mots, un désir de luttes qui ne connaissent pas de frontières.

Mais si nous regardons des conflits sociaux ou des révoltes qui se produisent quelque part au loin, ou lorsqu’une fois encore un compagnon nous approche avec une faim internationaliste, la réponse à ce qu’on peut en faire ici et maintenant n’est pas évidente. Au-delà de l’idée que dans d’autres endroits du monde, il doit aussi y avoir des fous avec des idées anarchistes, il semble souvent que nous ayons tellement emmuré nos propres activités qu’une interaction avec celles qui se déroulent à l’extérieur de ces murs paraît impossible. Les efforts allant dans le sens d’une telle interaction sont souvent rapidement suspendus, dans la plupart des cas du fait qu’on ne peut pas vraiment comparer des situations locales, que chacune est différente et exige donc une approche singulière. Ce qui est vrai quelque part. Dans chaque situation locale, il y aura toujours des aspects différents qui rendent chaque réalité unique. Différents axes autour desquels existe une conflictualité, différentes formes par lesquelles l’autorité s’impose plus ouvertement, différents points névralgiques, différentes sensibilités etc. Et il va de soi que nous voulons y être le plus attentifs possible lors de l’élaboration de nos activités locales. Plus encore, aucun internationalisme en soi ne fera surgir par un coup de baguette magique ou ne remplacera cet effort et cette capacité nécessaires. Cela restera toujours un défi dans lequel nous nous retrouvons face à nous-mêmes et que nous ne pouvons donc affronter que par nous-mêmes. Mais par là, tout est loin d’être dit. Ayant en tête tout ce qui est précède, je pense qu’une dynamique internationaliste peut exister, qui dépasse en quelque sorte les projets locaux de chacun, mais puisse en même temps les influencer et les faire avancer. Le lecteur attentif m’a sans doute surpris dans une affirmation bien facile, car une telle dynamique existe déjà. Peut-être la question est-elle plutôt d’imaginer quelles formes une telle dynamique peut prendre et ce quelle pourrait engendrer si nous l’approfondissions et l’intensifions. Et là, toute affirmation facile serait mal placée. Ce qui suit ne constitue donc que quelques réflexions modestes et sommaires ayant pour but de contribuer à une discussion, un exercice mental, une tentative. A la recherche d’une dynamique qui laisse derrière soi toujours plus de frontières.

De grands et de petits moments (dont la prochaine rencontre internationale en Suisse fait partie) où des compagnons de différents pays se retrouvent, offrent – au-delà des buts toujours limités des rencontres – des occasions pour développer de l’affinité. Certains peuvent commencer à se connaître dans un certain contexte et faire les premiers pas, aussi modestes soient-ils, vers une réciprocité sur le terrain de la connaissance, des idées, des aspirations. D’autres ont peut-être déjà découvert cette réciprocité par le passé, et alors toute rencontre devient un moment ou l’affinité existante peut être approfondie. Ceci ne dit évidemment rien du pourquoi. Pourquoi nous semble-t-il intéressant de nouer et d’affiner des liens au-delà des frontières ? Une petite partie de la réponse me semble se trouver dans les activités déjà élaborées qui parcourent les contrées. Moments de discussions par exemple, qui voyagent au prétexte d’une lutte, d’un événement ou même d’une publication, et où des expériences et des idées sont échangées entre différentes personnes en différents lieux. Ou parfois, et on peut se demander pourquoi nous ne profitons pas plus souvent de cette possibilité réelle, des moments de conflit « local » peuvent littéralement être vécus ensemble par des personnes de différentes régions ou pays. Parce que ces moments sont des épisodes intenses et donc captivants dans une lutte ; ou simplement parce que quelques mains en plus sont les bienvenues.

Il serait certainement intéressant que des initiatives soient plus souvent prises dans de telles occasions. Mais (même la multiplication de) ces pratiques ne disent encore pas tout sur leur possible perspective. Après coup, on pourrait toujours ranger sagement ces occasions dans l’armoire des expériences faites pour ne plus jamais y revenir. Ou… on pourrait tenter de les introduire dans les activités que chacun dans son contexte spécifique est en train d’élaborer, de façon à ce qu’elles deviennent des points de référence et des sources d’inspiration. Mais comment alors ? Peut-être faudrait-il oser se poser les questions qui surgissent en élaborant des luttes locales, avec une approche internationale. En commençant par exemple par une analyse de la réalité. Regarder autour de nous et chercher à comprendre ce qui se passe et ce qui se joue. Ensuite, chercher les points communs dans les différentes analyses faites dans les différents contextes. Qu’est-ce qui a changé ces dernières décennies ? Comment analyser le pouvoir qui devient toujours plus décentralisé, la dictature de l’économie qui cherche à coloniser la vie de manière toujours plus profonde, les moyens répressifs toujours plus vastes que les Etats sont en train de développer, le rôle délirant de la technologie etc. ? Ce sont des tendances qui dépassent aisément les frontières nationales et qui, même à un rythme différent ou sous d’autres formes, se font sentir partout. Et ensuite, quels moments peuvent réussir à miner l’ordre établi, ou qu’est-ce que l’absence de tels moments peut nous dire ? Avec des analyses de la réalité en poche, nous pouvons aussi nous aventurer sur le champ du futur. Non seulement en essayant de faire des hypothèses qui aillent au-delà de notre situation locale, mais aussi en nous demandant ce que ces hypothèses pourraient nous enseigner quant à l’intervention anarchiste. Quelles possibilités pourraient se dessiner si nous engageons aussi la discussion au-delà de notre contexte et des complices proches. Ceci pourrait engendrer une interaction qui laisse peu de choses non discutées ; analyses, moyens, méthodes, et pourquoi pas, des perspectives et de possibles « buts ». Une interaction qui ne soit pas seulement approfondie lors des moments de discussion et d’action que nous partageons physiquement, mais puisse aussi être ramenée dans nos propres projets, nos propres initiatives de lutte, nos propres tentatives de ruptures dans la réalité de notre contexte. Pour qu’une dynamique puisse croître, dans laquelle les activités de tous les coins se communiquent de plus en plus, s’inspirent et se renforcent.

[Contribution à la rencontre anarchiste internationale qui s’est tenue le 10-12 novembre 2012 à Zurich]

 

 

La révolution sociale est comme la mer. Ses vagues se succèdent, se heurtant aux obstacles qui se présentent, les écrasant ou reculant devant eux. Avec toute la violence d’un élan indomptable, elles détruisent coup après coup les vestiges du pouvoir, de l’exploitation et de l’oppression. Une première vague, immense et inattendue, a emporté avec elle la dictature de Moubarak. Une seconde a fait reculer l’armée qui s’apprêtait à prendre le pouvoir. Une troisième est en train de s’élever aujourd’hui contre le nouvel ordre que cherchent à imposer les islamistes.

Le véritable tourbillon révolutionnaire n’obéit à aucun parti, à aucun chef, à aucun pouvoir. Au contraire, ils sont ses ennemis irréconciliables. Ils seront balayés à mesure que celui-ci s’approfondit. Entre la révolution sociale qui subvertira tout rapport basé sur l’exploitation et la domination, et les imposteurs, les chefs, les maîtres, les partis, les capitalistes, les autoritaires de tout poil, il ne peut y avoir que lutte à outrance. Car la liberté et la fin de l’exploitation présupposent la destruction de tout pouvoir et du capitalisme.

Il n’y a aucune surprise à ce que les aspirants-puissants cherchent à surfer sur la vague révolutionnaire qui déferle actuellement sur le pays du Nil ; aucune surprise si de nouveaux leaders cherchent à s’imposer en trompant et en dupant, aidés par les médias et les gouvernements d’ici qui parlent de l’« opposition » ; aucune surprise que le véritable élan révolutionnaire se ne traduise par aucun programme de parti, aucun référendum, aucun drapeau et ne soit reconnu pas aucun fief du pouvoir dans le monde. Certes, ceux qui se battent aujourd’hui en Egypte contre le pouvoir actuel ne forment pas un bloc homogène, pas plus qu’ils n’aspirent tous à une véritable révolution sociale. Les luttes en cours sont traversées de milliers de contradictions : entre des opposants qui exigent une assemblée constituante sans l’influence prépondérante des islamistes et ceux qui ne voient pas de salut dans la démocratie parlementaire, ceux qui se battent pour des augmentations de salaire et des conditions de travail plus acceptables et ceux qui veulent chasser tous les patrons, entre ceux qui se battent mais sans remettre en question les préjugés, la morale dominante, les traditions d’oppression millénaire et celles qui luttent aussi bien contre le pouvoir étatique que contre le poids écrasant du patriarcat en un seul et même combat, ceux qui brandissent le drapeau national et ceux qui lient leurs combats à la lutte des exploités partout ailleurs dans le monde… Mais c’est sans doute là que se trouve la force de la révolution qui est en cours en Egypte: au-delà de toutes les contradictions, elle est née dans les entrailles des exploités et des opprimés. C’est ici que se livre la véritable bataille.

Ce qui se passe en Egypte, connaîtra des échos partout où des personnes sont en lutte de par le monde. Si pendant des années, les islamistes de toute tendance, ont su se présenter comme des combattants sociaux devant des millions de gens sur la planète, leur masque tombera peut-être aujourd’hui en Egypte, comme il tombe déjà dans d’autres régions (pensons au sud de la Tunisie). La révolution sociale en Egypte sera peut-être la tombe des islamistes et de la réaction religieuse qui se camoufle derrière une prétendue émancipation sociale.

A la base de la solidarité révolutionnaire internationale, se trouve sa propre reconnaissance dans les batailles livrées ailleurs. Rester spectateurs du sursaut insurrectionnel en Egypte ne peut que contribuer à son isolement et à son étouffement. Pour soutenir et renforcer le véritable élan révolutionnaire là-bas, celui qui aspire à en finir avec toute exploitation et tout pouvoir, il faut agir. Se jeter dans la mêlée armés avec l’idée de la liberté, la vraie.

Nous croyons donc opportun de lancer un appel à passer à l’attaque, à soutenir, là où on se trouve, avec nos propres idées, avec nos propres moyens, la vague révolutionnaire en cours en Egypte. Si à Alexandrie, au Caire, à Malhalla, … des milliers des personnes se jettent dans la bataille pour un monde nouveau, faisons en sorte que tout représentant de l’Etat et du capital égyptien partout dans le monde trouve le conflit amené à sa porte. Que tout étatiste, capitaliste et serviteur de l’ordre du monde entier sente dans son cou le souffle de la révolution sociale.

Tissons des liens d’action entre les foyers insurrectionnels partout dans le monde !

Pour la destruction de tout pouvoir !

 

[Publié sur Indymedia Bruxelles le 11/1/2013]

In het laatste decennium zijn we geconfronteerd geweest met uitzonderlijke gebeurtenissen, althans voor onze westerse slaapogen; de ordetroepen die zich tijdelijk terugtrekken uit wijken waarop ze de controle hebben verloren. Explosies van woede waar de macht geen antwoord op heeft, waar geen dialoog mogelijk is omdat er geen gedeelde taal is. Er worden geen eisen geformuleerd (zelfs geen radicale) waarover onderhandeld kan worden, er is een acuut gebrek aan tussenpersonen die op een zeker respect onder relschoppers kunnen rekenen en tegelijkertijd zich in de coulissen van de politiek begeven, er is geen referentiepunt waarop de recuperatie zich kan richten (zoals die er wel kan zijn bij straatconflicten die voortkomen uit mobilisaties van sociale bewegingen). Deze uitbarstingen onderscheiden zich in hun onvoorspelbaarheid (maar daarom zijn ze nog niet geheel spontaan of komen ze evenmin uit het niets) en hun destructieve drang.

Er valt veel te zeggen over elk van deze specifieke gebeurtenissen. Ze hebben elk hun eigen verhaal met ongetwijfeld episodes van gortigheden. En het is misschien onmogelijk om een duidelijke definitie op te maken over de algemene intenties van die rellen en haar deelnemers, maar het is misschien eenvoudiger om te zeggen wat ze niet zijn. Wat we gezien hebben waren geen rassenrellen, geen conflicten tussen etnische of religieuze groepen. Het waren geen tekenen van een burgeroorlog met verschillende groepen die elkaar beconcurreren voor de macht over een territorium. Als dat wel het geval was geweest hadden we ongetwijfeld andere taferelen gezien op het moment dat de ordetroepen zich terugtrokken. Van deze momenten werd geen gebruik gemaakt om een nieuwe macht op te leggen met haar eigen orde, evenmin zagen we grote confrontaties tussen relschoppers over de controle van een territorium. Integendeel, er werd van gebruik gemaakt om nog meer aan te vallen, nog meer te plunderen*, nog meer te vernielen. Wat we hebben zien branden naast het straatmeubilair, waren scholen en winkels, overheids- en bedrijfsgebouwen. De toegangspoorten tot de democratie, tot het consumptie- en productieleven. Kortom integratiemechanismes van deze maatschappij.

Deze gebeurtenissen moeten dus op z’n minst op de nieuwsgierigheid van anarchisten kunnen rekenen. Zeker omdat ze in ons gezichtsveld en actieveld verschijnen. De scepticus zal opmerken dat een aanval op de integratiemachine misschien eerder wijst op een schreeuw om betere integratie, op een frustratie vanuit een mislukte integratie. Zo’n (psychologiserende) analyse vergeet dat er geen politieke vertaling is gevolgd op deze momenten. De democratie mag dan tegenwoordig veel investeren in repressie, haar recuperatiekanalen blijven open via allerhande verenigingen, burgerinitiatieven, ngo’s etc. Dat er geen pogingen zijn geweest om deze woede politiek te formuleren (behalve enkele marginale pogingen van buitenaf, d.w.z. door personages die niet hebben deelgenomen aan de explosies) mag een positief teken zijn voor de antipolitieke ideeën die anarchisten verdedigen. Dat betekent natuurlijk niet dat anarchisten (of wie dan ook) hun eigen inhoud kunnen toewijzen aan de rellen of relschoppers. Maar het maakt een dialoog mogelijk die zeer vruchtbaar kan blijken voor antiautoritaire ideeën en strijdvoorstellen, aangezien er niet eerst moet afgerekend worden met de democratische spoken van delegatie, programma’s, representatie etc. Een dialoog die al haar daadwerkelijke kracht vindt in de intensiviteit van deze destructieve momenten.

De vraag die dan volgt, is wat ons aandeel kan zijn in deze negatieve momenten, deze momenten van praktische kritiek. Onze bijdrage zou eruit kunnen bestaan om ze uit te diepen. In een aantal specifieke omstandigheden kan het interessant zijn om gewoonweg aanwezig te zijn, naast de andere relschoppers. Bijvoorbeeld wanneer er al een anarchistische aanwezigheid is in een bepaalde buurt rond strijdvoorstellen. Dus in de zin van het voortzetten of intensifiëren van een aanwezigheid. Een situatie van rellen afwachten om te beginnen met een anarchistische activiteit in een bepaalde buurt, lijkt echter weinig kans op slagen te hebben. Enerzijds door de onvoorspelbaarheid (waardoor we lang kunnen blijven wachten), anderzijds door de vijandelijkheid tegenover onbekende individuen op momenten van hoge intensiteit (een begrijpelijke reflex die relschoppers vaak beschermd tegen politie-infiltratie, maar die vermengd met stress en zelfs paranoia kan leiden tot verwarde en isolerende situaties).

Een kwalitatieve aanwezigheid, eerder dan een kwantitatieve, zal er anders uit zien. Zo heeft ze niet noodzakelijk nood aan een aanwezigheid in dezelfde fysieke ruimte. Als we uit zijn op een uitdieping, dan moeten we ons afvragen waar de limieten liggen en hoe ze te doorbreken. De isolatie van een conflictualiteit tot bepaalde ‘warme’ wijken. De korte duur van de woede-uitbarstingen doordat de ordetroepen erin slagen om zich te reorganiseren en terug te slagen op het moment dat het vuur even begint te doven. De aanvallen die zich vooral beperken tot ‘voor de hand liggende’ doelen. Voor elk van die drie limieten zijn er anarchistische bijdrages denkbaar, sommige die zelfs tegelijkertijd aan verschillende limieten raken. Maar het zijn zaken die we ons nu al moeten inbeelden, waar we ons al op moeten voorbereiden. En, zeker als we niet willen afwachten, kunnen bepaalde interventies al toegepast worden in de strijden waar we nu al in verwikkeld zijn, deels als praktisch experiment maar evenzeer als inhoudelijk experiment, een potentiële kwalitatieve uitbreiding vandaag al.

De grote explosies van de laatste tien jaren zijn ongetwijfeld dat – groot – omdat ze een verbazingwekkende verspreiding hebben gekend over het hele territorium van een staat. De meeste explosies zijn echter geïsoleerd gebleven en zelfs de meest wijdverspreide bleven meestal beperkt tot de usual suspects van ‘warme’ wijken. Dat heeft zo zijn begrijpelijke en misschien logische redenen, maar voor anarchisten die een totale subversie willen is dat problematisch. Heel wat mensen die zelfs in diezelfde steden wonen waar het brandde, konden hun dagdagelijkse routine verderzetten en zagen de woede enkel via de televisiejournaals. Een piste zou kunnen zijn om die routine waardoor er niets aan de hand lijkt, te saboteren of de confrontaties te brengen naar onverwachte plaatsen. Het zal het ook moeilijker maken voor de repressie om de uitbarsting af te doen als een integratieprobleem van een marginale groep. Een ideologische weergave die, versterkt door de media, de repressie de legitimiteit geeft om het ‘nodige’ geweld te gebruiken bij haar tegenaanval. Daarenboven verhindert het dat de repressie al haar troepen kan concentreren op een aantal plaatsen. Maar er kan ook gedacht worden in de richting van een meer directe sabotage van de repressie en recuperatie (politie, media etc.). Al deze voorstellen lijken vooral gericht op het meer zuurstof geven aan de confrontaties, waardoor het vuur ook andere onderdrukkende instellingen kan aantasten. Deze twee bewegingen vinden echter meestal op hetzelfde moment plaats. Een daad van sabotage kent niet enkel haar directe praktische uitwerking, maar legt ook een onderdrukkende normaliteit bloot en suggereert doelen die niet vanzelfsprekend waren.

Explosies van woede brengen mogelijkheden aan de oppervlakte die een uitdaging zijn voor anarchisten. In al haar destructieve kracht worden een deel van de middelen van de onderdrukkende instellingen van de kaart geveegd. En door diezelfde destructieve beweging wordt er afgerekend met een hele reeks aan democratische illusies en autoritaire mechanismes. Op een carnavalsdag, wanneer de maskers vallen en men uit zijn sociale rol stapt, is alles mogelijk. Maar evengoed weten we dat de volgende dag, wanneer de normaliteit weer haar onvermijdelijkheid probeert op te leggen, de ontnuchtering groot kan zijn. Op zo’n moment dreigt een uitputtingsslag en laat het gebrek aan internationalistische perspectieven zich het meest voelen.

 

*    De conflicten tussen relschoppers over buitgemaakte goederen rekenen ik zeker tot de voorgenoemde gortigheden, maar beschouw ik niet als een teken van een soort machtsgreep door bepaalde individuen of groepen. Het willekeurige karakter van deze momenten wijst eerder in de richting van opportunistische reflexen.

De omgeving veranderen om de mens te veranderen. Dat is de oude droom die de architect stiekem koestert. Die onderliggende illusie treedt in zowat elke toepassing ervan naar voren. Er loopt een rechte lijn van de gevangenis die de mens zijn criminele neigingen moest afleren naar de hypermoderne treinstations die de mens moet meetrekken in de alsmaar snellere, efficiëntere en meer geharmoniseerde koopwarencirculatie. Die transformaties van de menselijke leefomgeving vinden voortdurend plaats, hoewel de snelheid ervan onophoudelijk lijkt toe te nemen.

 We willen hier een poging wagen om de Brusselse metropool-in-wording te ontleden. Een blik werpen op de vele ruimtelijke transformaties en een analytische schets maken van de sociale verhoudingen die er aan de basis van liggen, en er op hun beurt door beïnvloed worden. Een autopsie van de projecten die de macht aan het uitwerken is en die de omgeving waarin we overleven en strijden aanzienlijk aan het wijzigen zijn en zullen wijzigen. Uiteindelijk hopen we, vanuit onze ideeën en strijdlust voor vrijheid en sociale revolutie, doorheen deze autopsie een aantal pistes te kunnen halen die mogelijke aanvalsperspectieven aanwijzen.

Doorgangsstad of afvalberg?

Brussel krijgt vorm door twee, schijnbaar tegengestelde bewegingen die een aanzienlijke invloed uitoefenen op de sociale verhoudingen en het beheer van de sociale vrede. Langs de ene kant is deze stad, zoals zowat elke stad van een zeker formaat met een concentratie aan staatsinstellingen, economische troeven en een zekere internationale uitstraling een trekpleister en doorgangsstad, zowel voor proletariërs en armen als voor bedrijfskaders, internationale lobbyisten en de hele kliek aan spektakelverzorgers (van entertainment over journalisten tot kunstenaars).

Dit maakt dat de stad deels geen “stabiele” bevolking kent en sommige delen van de stad grijs en neutraal blijven, uitstekend geschikt voor de moderne koopwarencirculatie en controle. In die delen bepaalt de tijd van de overheersing de ruimte. Een ongelooflijke warboel tijdens de kantooruren en een akelige kerkhofstilte ’s avonds. De schijnbare neutraliteit van deze delen maakt ze tot ongenaakbare bastions van de macht. Die “onkwetsbaarheid” valt immers niet alleen te wijten aan de doorgedreven controle en bewaking, maar evengoed aan het feit dat ze “buiten bereik” lijken te liggen. Het spreekt voor zich dat een ‘andere’ aanwezigheid, zoals de rituele vakbondsbetogingen en burgerinitiatieven voor de zetel van één of andere instellingen in de Europese wijk de overheersing niet in vraag stellen, maar reproduceren. Dat zal ons echter niet doen vergeten dat deze zones af en toe ook in het vizier lijken te vallen van een eerder consequente straatcriminaliteit. Aan de rand van de Brusselse Europese of internationale zones valt er immers bijna altijd wel iets buit te maken en de potentiële tegenstand van de gemiddelde eurocraat is verwaarloosbaar.

Langs de andere kant komen er ook veel armen en migranten toe die blijven plakken in Brussel en de mozaïek van de arme Brusselse bevolking tekenen. Dat genereert al sinds jaren een hele laag stadsbewoners die eigenlijk overbodig zijn voor het kapitaal en het staatsbeheer. Velen vallen terug op communautaire constellaties waar naast sporen van wederzijdse hulp (maar vaak naar patriarchaal model), vooral een doorgedreven legale en extra-legale uitbuiting plaatsvindt die zeker niet moet onderdoen voor de uitbuiting in de industriezones rondom het Brusselse, integendeel.

Met het risico overdreven beeldtaal te gebruiken lijken sommige delen van Brussel een afvalberg te zijn. Menselijk afval, overbodig en miserabel, op zichzelf geworpen, maar goed omringd door een leger aan sociaal dienstbetoon en een eerder hardhandige en bijzonder aanwezige politiemacht. Het beheer daarvan is verre van gestroomlijnd en eerder chaotisch. Complexe mechanismes van communautaire opsluiting, cliëntelisme, ons-kent-ons, hardhandige repressie en selectieve integratie handhaven een soort van permanent heden waar verleden van geen tel meer is en toekomst dezelfde illusie is als het winnen van de loterij. Alles is erop gericht om de miserie binnen de afvalberg te houden. Om je een beeld te vormen van de segregatie die Brussel doorklieft en tegelijkertijd samenhoudt, volstaat het om éénder welke metrolijn van begin tot einde te nemen. Je zal vaststellen dat elke zone haar bewoners heeft. Aan sommige haltes stappen mensen op die caddies voortsleuren terwijl enige haltes verder je de eerste netjes geklede hogere klasse ziet opstappen met hun sporttas met tennisracket of laptoptassen. Het is dan ook geen toeval of ongerechtvaardigde gemeenheid van de macht dat zoveel repressieve inspanningen geconcentreerd worden op het openbaar vervoer. Hoewel broodnodig voor de warencirculatie die de moderne mens is, hoewel ware slagaders van de metropool-in-wording, openbaart het gemeenschappelijk vervoer ook de tegenstellingen die de maatschappij doorkruisen. Het vervoer naar de kampen van het kapitaal (arbeid, school, consumptie, administratie) zal altijd een mogelijk conflictueel terrein blijven voor degenen die óf niet geïntegreerd kunnen worden, óf niet geïntegreerd willen worden.

Onze wijk, de beste garantie voor de macht?

 De hoge concentraties aan armen in bepaalde Brusselse volkswijken en de ellende die ermee gepaard gaat, werkt evenwel geen afwijzing of negatie ervan in de hand. Integendeel. De identificatie met de “eigen buurt” (in tegenstelling tot de voorbijtrekkende bureaucraten of, op een andere manier, sans-papiers en ronddwalende proletariërs) en haar communautaire opdelingen is zeker aanwezig, ook al neemt die identificatie nog lang niet de perverse vorm aan zoals dat in andere metropolen geschiedt en waar we postcode-oorlogen zien uitgevochten worden. Maar zolang die identificatie en de relatieve autonomie die je kan terugvinden in bepaalde wijken (onder het goedkeurend oog van de leidende figuren, al dan niet verkozen, al dan niet in uniform) vooral gericht is op de reproductie van de kapitalistische verhoudingen, heeft de macht er uiteraard geen enkel probleem mee. In zekere zin is het de beste garantie dat de andere, “neutrale” delen van de stad gevrijwaard blijven van overspoeling door ellende of… revolte. De occasionele rellen en opstootjes die sommige Brusselse wijken kennen, ontsnappen in die zin niet aan de opsluiting en het beheer van de sociale vrede. Uiteraard kent die “isolatie” nog vele andere redenen, waaronder niet in het minste de eventuele steun en medeplichtigheid waarop relschoppers kunnen rekenen in hun “eigen” wijk. De rellen van oktober 2011 in de Matonge-wijk (nu even zonder in te gaan op de inhoud van deze rellen) zijn daar een goed voorbeeld van. Twee weken lang leek die wijk op een ontembare zone, ondanks het indrukwekkende arsenaal aan politiemacht, sociale bemiddeling en staatsterreur (schaamteloze foltering en mishandeling waren een constante). Maar het echte gevaar was zonder twijfel dat de rellen uitvallen zouden wagen naar een andere zone (bijvoorbeeld de Louisawijk met haar luxewinkels, bourgeoispubliek en gerechtsgebouwen) en zo mogelijks het vuur aan de lont konden leggen in andere wijken. De harde en genadeloze repressie die volgde op zo’n poging (de plundering van een juwelier op de Louizalaan tijdens een betoging) laten niet veel aan de verbeelding over.

De staat zet aan tot de opdeling van de metropool in wijken. Dit kan een contradictie lijken met de algemene tendens van gladstrijken en uniformisering die een metropool vereist, maar eigenlijk is het één en dezelfde beweging. Het beheer speelt afwisselend, tegelijkertijd of naar gelang de omstandigheden op beide terreinen. Met de uniformisering bestrijdt ze de mogelijke groei van een ander, mogelijk zelfs rebels ‘referentiepunt’ dan de overheersing (bijvoorbeeld een wijk waar duidelijk andere ‘codes’ of waarden naar voren geschoven worden); met de opdeling en scheiding in wijken bestrijdt ze de mogelijke herkenning onder rebellen voorbij het territoriale aspect. Gezien deze dubbele, maar enkelvoudige beweging is het onmogelijk om daar een onveranderlijk perspectief tegenover te plaatsen; bijvoorbeeld van bepaalde wijken verzetsbastions te willen maken of net omgekeerd, alle bestaande specificiteiten en mogelijkheden in bepaalde wijken a priori verwerpen. De dubbele beweging van de macht moet in asymmetrische zin tegengegaan worden.

Ondanks de grote limieten valt niet te ontkennen dat sommige Brusselse wijken moerassen zijn waar de revolte geen onwelkome gast is. Het zijn moerassen die minder makkelijk doordringbaar zijn voor de ordehandhavers en waar regelmatig gekozen wordt om over te gaan tot de aanval. In die zin laten ze meer ruimte toe voor dialoog tussen verschillende vrijheidslievende rebellieën, maar die ruimte moet permanent en telkens opnieuw veroverd worden op de regulerende mechanismes binnen de wijk, zoals de “grote broers”, de managers van de drugstrafiek en de racistische of nationalistische reflexen van de gemeenschappen. Die ruimte kan niet alleen bekomen worden door een intensieve aanwezigheid, maar zeker ook door specifieke strijdvoorstellen te doen en die consequent uit te voeren. Herkenning in een gemeenschappelijke revolte en zelfs medeplichtigheid behoort zeker tot de mogelijkheden.

De huidige projecten voor stadsontwikkeling spelen een dubbele rol in het beheer van de wijken. Langs de ene kant is er de integratiecomponent en langs de andere de segregatiecomponent. Neem bijvoorbeeld de renovatie en opwaardering van de kanaalzone die Molenbeek scheidt van Brussel-stad. Het gaat hier over een gigantisch project om de conflictuele grens tussen arm en rijk, tussen actieve burger en afvalproleet enkele tientallen meters op te schuiven. Maar die tientallen meters zijn betekenisvol en worden er honderden op enkele jaren tijd. Ze vervullen dezelfde functie als de gracht rond de middeleeuwse burchten. De vestingmuren van de repressie en de macht zijn al lang niet meer alleen van gewapend beton, prikkeldraad en tot op de tanden toe gewapende huurlingen. Een opgewaardeerde wijk met haar nieuwe culturele codes, haar toegang tot de taal van het spektakel en het burgerschap, haar toegang tot gedifferentieerde consumptie en hoogtechnologische toepassingen tekent een virtuele scheidslijn die nog slechts door een buitengewoon wilde revolte kan doorbroken worden, een revolte die geen enkele illusie meer koestert over de waarden die de macht uitdraagt en niets meer wil van wat ze aan te bieden heeft. En het vraagt niet veel inspanning om te beseffen dat zulke revoltes zeldzaam zijn, ingekapseld als we zijn in het spektakel van de koopwaren en de sociale vrede.

 

De bouw van nieuwe kampen en tempels

De Brusselse autoriteiten, daartoe aangespoord of zelfs gedwongen door haar nationale en internationale evenknieën, lijken een einde te willen maken aan de chaotische wildgroei die het urbanismebeleid decennialang gekend heeft. De maffieuze en cliëntelistische projecten voor de bouw van torens, kantoren en winkelcentra die meer beantwoordden aan de geldhonger van één of andere politicus of ondernemer (de voorbeelden daarvan in Brussel zijn legio) maken plaats voor een alsmaar meer gehomogeniseerd en rationeel ontwikkelingsbeleid.

De bouw van nieuwe kampen vindt plaats in de vier uithoeken van Brussel. Van het nieuwe shoppingcenter in Machelen, over het congres- en koopcentrum op de Heizel en het nieuwe Navo-hoofdkwartier in Evere tot de nieuwe gevangenis in Haren en de heraanleg van de Anderlechtse industriezone en de verschillende, lokale, wijkgebonden “bedrijfsincubators”: overal bouwen staat en kapitaal nieuwe kampen en tempels. De achillespees, of beter gezegd, de fundamentele voorwaarde voor het welslagen van al deze projecten is uiteraard de toegankelijkheid. Die achillespees heeft een naam en is de hefboom die van Brussel een ware metropool moet maken: het GEN-netwerk. Met de uitbouw van een Gewestelijke transportnet wil de macht een vlotte en veilige verbinding garanderen tussen de kampen, nieuw en oud en de circulatie van arbeidskrachten bevorderen tussen de groeiende, snel proletariserende ‘voorsteden’ en de commerciële en administratieve harten van de metropool. Dat GEN-net is ook geen ééndagsvlieg: het project neemt nu al jaren in beslag en men hoopt dat het rond 2025 operationeel zal zijn. Uiteraard is dat GEN-net de kapstok voor nog andere mobiliteitsprojecten zoals de aanleg van nieuwe metrolijnen (zoals bijvoorbeeld een rechtstreekse verbinding tussen Schaarbeek en de Europese wijk, met de bedoeling om sommige delen van Schaarbeek op korte tijd nog meer nestelplekken voor eurocraten, lobbyisten enzovoort te laten worden), de uitbreiding van de ring rond Brussel of de uitbouw van nieuwe transitzones zoals de renovatie van het Schuman-station. Dit alles past perfect binnen de logica van het kapitaal dat de mogelijke spanningen en tegenstellingen die gegenereerd worden door de uitbuiting en de ongelijkheid altijd probeert op te lossen door die uitbuiting uit te breiden, waardoor de kruimels dan, volgens de goede oude sociaal-liberale logica van de marktwetten, in absolute zin alsmaar groter zouden moeten worden.

Eén van de fundamentele kenmerken van een metropool is de opdeling van het grondgebied in zones naargelang hun functie: wonen, consumeren, werken, administreren enzovoort. Dat laat dan ook een gedifferentieerde controle toe, en zelfs een relatieve afgrendeling in geval van onlusten. De gestage toename van het aantal armen in en net buiten de Brusselse rand (Aalst, Ronse, Tubize, maar ondertussen ook al Dendermonde en Mechelen) is uiteraard het gevolg van het urbanismebeleid van de metropool-in-wording. Wederom zal het GEN-transportnet hierin een fundamentele rol spelen door de verbinding tussen woonplaatsen van de arme arbeidskrachten en de arbeidszones te verzekeren.

Ook de Europese zone is zoals goed zichtbaar is, permanent in uitbreiding. Ze is niet alleen een knooppunt van internationaal verkeer en macht, ze moet ook, met het zicht op een mogelijke verdere centralisering binnen de Europese Unie, klaargestoomd worden om haar functie als hoofdstad van de Europese Macht te vervullen. Daarbij worden op erg agressieve wijze stukken woonwijken aangevreten en opgeslokt, verkeersassen gewijzigd en doorgangsmogelijkheden beperkt. De fysieke inplanting van de Europese wijk laat ook een totale, militaire afgrendeling toe die ondertussen dagelijks brood is geworden met de opeenvolging aan Europese toppen en internationale ontmoetingen. Nog geen handvol straten afzetten en twee tunnels dichtgooien en de Europese wijk wordt een zelfbestendigend bastion.

De overheersing is opgebouwd uit sociale verhoudingen, of beter, is een sociale verhouding en in die zin is ze overal evenveel en evenzeer. Dit neemt niet weg dat alle sociale verhoudingen ook hun fysieke belichaming hebben en de overheersing slechts een ijdel idee zou zijn mocht ze zich niet concretiseren in gebouwen en mensen. Die gebouwen en mensen bevinden zich overal, maar niet overal in dezelfde concentratie. In het perspectief van opstandige aanvallen mogen we onder geen enkel beding toegeven aan de chantage van de macht die ons een speeltuin toewijst. De insurrectionele en subversieve benadering van de ruimte van het kapitaal en de autoriteit kan er alleen maar één zijn van autonomie: zelf de plaatsen en terreinen van de botsing kiezen en alle opgelegde rollen (die zich evengoed afspelen in de fysieke ruimte) doorbreken en overstijgen. In zekere zin zit de essentie van het insurrectionele fenomeen in het fysieke overschrijden van een drempel die, op die specifieke plaats en op die specifieke manier, de grens trekt tussen de orde en de revolte, tussen de autoriteit en de opstandelingen. Het is evident dat die kwestie niet kan herleid kan worden door het achterhalen van één of ander hart van de overheersing; het is in de omstandigheden van de botsing en in de uitdrukkingen van de opstandige verlangens dat die beruchte “drempels” duidelijk zouden kunnen worden.

Het spektakel van de sociale vrede

Naast in essentie economische en politieke kampen, woedt ook volop de bouwwoede van nieuwe woonprojecten en eenheden. Het recept is niet nieuw: de inplanting van beveiligde, afgeschermde en comfortabele of luxueuze wooneenheden aan de rand van of zelfs middenin ‘achtergestelde’ buurten. Deze projecten worden uitgestippeld door het urbanismebeleid van het Brusselse gewest en uitgevoerd door enerzijds een aantal grote bouwbedrijven, anderzijds kleinere ondernemers uit desbetreffende buurten die veel subsidies op zak steken en alle arbeidsreglementeringen vlotjes aan hun laars lappen. Zulke projecten volgen de omgekeerde weg van de theorie van de gebroken ruit: door hun aanwezigheid komt er een hele resem veranderingen op gang. Pleinen worden heraangelegd en “geneutraliseerd”, er komen duurdere winkels om te beantwoorden aan een ander consumptiepatroon en dat te stimuleren, preventie en repressie van diefstal en criminaliteit wordt opgedreven, allerhande ‘sociale’ projecten proberen de armere bewoners te doen wennen aan en in te doen stemmen met de aanwezigheid van een rijkere middenklasse die de ‘gezelligheid’ van een volkswijk wel kan smaken.

Daarnaast geven de autoriteiten zichzelf ook alsmaar meer middelen om de strijd aan te binden met de verloedering, en dus met de “verloederaars”. Verschillende Brusselse gemeentes hebben reeds hun voornemen bekend gemaakt om bijvoorbeeld leegstaande panden op hun kosten te renoveren en te verhuren, mét instemming van de eigenaar die het pand dan enkele jaren later weer terugkrijgt. Op meer repressief vlak zijn er de talloze campagnes voor burgerzin, al dan niet geflankeerd door artistieke collaboratie, die de gewoontes van het klootjesvolk moeten veranderen en hen inlijven in het gehoorzame burgerleger. De campagnes tegen sluikstort bijvoorbeeld hebben uiteraard niets van zien met de wens van de autoriteiten om de “leefbaarheid” te verhogen, maar alles met sociale controle doorheen een fijn spel van preventie en repressie. De Gemeentelijke Administratieve Sancties waarmee “onbeschaafd gedrag” beboet kan worden door zowat éénder welke ambtenaar moeten daarbij de stok achter de deur vormen. Het mag niet verbazen dat de hele linkse en syndicalistische goegemeente zich op sleeptouw laat nemen door deze strategie en vaak zelfs de voorhoede vormt in het aanreiken van ‘sociale projecten’. De geoliede machine van de vzw’s en verenigingen in het Brusselse, opgebouwd door jarenlang cliëntelisme en politiek, is een erg krachtige demper op de sociale oorlog. Het doel van deze vzw’s is, zonder onderscheid en voorbij alle goede bedoelingen van de betrokken individuen, de promotie van het spektakel van de sociale vrede en de integratie in het systeem. Daarenboven worden ze keer op keer gebruikt om het stemvee te mobiliseren wanneer het weer tijd is om een bolletje aan te vinken, ook al blijft het voor hen vechten tegen de bierkaai gezien de grote onverschilligheid of zelfs vijandigheid onder de armen tegenover de partijpolitiek.

Tenslotte moeten we ook nog een ander aspect onderlijnen van het beheer van de sociale vrede in Brussel: de maffieuze politiek. Vele burgemeesters of andere gemeentelijke verantwoordelijken zitten tot over hun nek in de maffieuze stront en zijn vertegenwoordigers of knooppunten van legale, para-legale en illegale economische belangen. Het veroorzaakt al lang geen schandaal meer dat schepenen van huisvesting zelf aan huisjesmelkerij doen, dat “chauffeurs” van burgemeesters betrokken zijn in wapenhandel, dat politieagenten en bepaalde politiekantoren belangrijke draaischijven van cannabis, cocaïne en heroïne-handel zijn, dat Brusselse chefs van de Federale politie beste maatjes zijn met bepaalde bouwbedrijven als het gaat om, bijvoorbeeld, de bouw van een nieuwe hoofdkwartier voor de Federale. En het is niet zo dat al deze maffieuze relaties aan de top in het diepste duister geschieden: het aantal conferenties, diners, feestjes, ontmoetingen, trefplekken worden groot en breed uitgesmeerd, de toegang wordt toch verzekerd door één of andere maffieuze clan of de politie. Het is duidelijk dat het meer gehomogeniseerd ontwikkelingsbeleid van Brussel geen korte metten wil of kan maken met deze ‘tradities’, maar ze eerder zal inkapselen en omkaderen.

Repressieve structuren

Eén van de repressieve tactieken die de staat altijd al gebruikt heeft is eenvoudigweg om de kwantiteit en aanwezigheid van het aantal repressieve krachten in de leefomgeving te verhogen. In kwantitatieve cijfers uitgedrukt behoort Brussel tot de top drie van de Europese steden met de grootste concentratie aan politieagenten ten opzichte van de totale bevolking. De interventietijden van patrouilles in het merendeel van de Brusselse wijken steken met kop en schouders uit boven de Europese gemiddelden. Ook is er een dichte aanwezigheid van commissariaten in het stadsweefsel, commissariaten die momenteel zowat allemaal een opknapbeurt aan het krijgen zijn: camera’s op elke hoek, geblindeerde ramen, afgesloten parkings… enfin, alles wat kan helpen om aanvallen en agressies te voorkomen. De commissariaten krijgen met de uitbreiding van het camerabewakingsnet nu ook nog een andere functie, die wijst op een tendens richting decentralisering van de interventiecapaciteit: de beelden van de bewakingscamera’s worden niet alleen doorgestuurd naar de centrale controlekamer, maar ook naar de lokale commissariaten. En om het plaatje volledig te maken zien we ook dat er de laatste jaren nieuwe gespecialiseerde politie-eenheden in het leven werden geroepen. Zo zijn er het permanent beschikbare bijstandsteam van de federale politie en de anti-agressiepatrouilles die circuleren in uniform en in burger.

De uitbreiding van de bewakingscamera’s maakt momenteel kwantitatieve en kwalitatieve sprongen. Langs de ene kant worden alsmaar meer camera’s neergepoot waardoor sommige stadsdelen, volgens de politie, ondertussen zowat volledig ‘gedekt’ zijn; langs de andere kant worden ‘intelligente’ camera’s neergepoot, uitgerust met gesofisticeerde software voor gedragsherkenning en geluidsopname. Ook de integratie van privé-cameras in het observatie- en speurwerk van de politie is aan het versnellen, mede door de beschikbaarheid van nieuwe krachtige technologieën. Hand in hand met de plaatsing van politiecamera’s worden subsidies uitgereikt aan alle particulieren die bewakingscamera’s installeren aan hun huizen, in hun winkels,… waardoor het net alsmaar fijnmaziger wordt.

Naast de klassieke politie zien we zoals in alle andere steden ook een toename van het aantal privé-bewakers en een hele reeks aan nieuwe uniformen en controleurs. Ze mogen dan wel beperktere bevoegdheden hebben dan de politie, ze spelen in feite de rol van verklikkers en informanten. Neem nu de stadswacht. Gerekruteerd uit de onderlagen van de bevolking worden deze paarse uniformen de straat opgestuurd. Elke dag worden ze verondersteld een rapport op te maken over hun vaststellingen en bevindingen, bijvoorbeeld het signaleren van graffiti en slogans waardoor die dan sneller verwijderd worden. Of nog de parkeerwachters: tegenwoordig nemen die foto’s van elke auto die geen parkeerticket gekocht heeft (of er verdacht uitziet!). Het spreekt voor zich dat dit de detectie van gestolen wagens, achtergelaten voertuigen,… bijzonder vergemakkelijkt heeft. De politie stak in haar jaarverslagen haar tevredenheid daarover trouwens niet onder stoelen of banken. De vermenigvuldiging van het aantal controle-functies beantwoordt langs de ene kant aan de tactiek van de repressieve aanwezigheid en langs de andere kant de idee dat door mensen aan de slag te krijgen, zelfs gewoon door ze te laten rondlopen, de sociale vrede makkelijker bewaard kan worden. In essentie is de redenering bijzonder eenvoudig: waarom zou de staat mensen uitkeringen geven om ‘niets’ te doen terwijl het haar exact evenveel kost om die mensen een minimumloon te geven en als controleur de straat op te sturen?

De tendens van de repressieve aanwezigheid kan maar moeilijk of gewoonweg niet bestreden worden op een symmetrische manier. De revolte moet proberen haar eigen terreinen te vinden die niet omsingeld of bezet worden door de repressie: de frontale confrontatie lijkt ons momenteel allerminst aan de orde van de dag. Daarentegen zal het altijd mogelijk blijven om aan te vallen daar waar ze het niet verwachten, daar waar het duister ons doet ontsnappen aan de spiedende ogen van de repressie. De tactiek van opgedreven repressieve aanwezigheid probeert de rebellen te vangen in een raster van voorspelbaarheid; tegen de onvoorspelbaarheid en verspreiding van de aanvalspraktijken kan ze weinig of niets aanvangen. Tot op zekere hoogte kan de massieve aanwezigheid van ordetroepen zelfs dienen als een bliksemafleider voor de revolte: in plaats van aan te vallen wat ze proberen beschermen leidt de overdreven fixatie op de repressiekrachten tot blindstaren en verstarring van de rebellen. Daarmee willen we niet gezegd hebben dat we zomaar terreinen moeten prijsgeven aan de oprukkende repressie, maar wel dat het misschien tijd is om op dit vlak, net zoals op andere vlakken, af te stappen van de oude idee van verdediging, om radicaal de stap te wagen naar de keuze voor het offensief, voor altijd en overal het initiatief te proberen nemen en niet op sleeptouw te worden genomen door de repressie.

 

De infrastructuren van de metropool

We benadrukten reeds het belang van de transportassen en het openbaar vervoer in de uitbouw van de Brusselse metropool en kunnen dezelfde redenering uitbreiden naar alle infrastructuren die de circulatie van koopwaar, mensen en informatie mogelijk maken, bevorderen en stroomlijnen. Een metropool is immers een knooppunt waar de snelheid van de kapitalistische circulatie een belangrijk, zoniet de belangrijkste, indicator is van de economische macht. Het is vandaag niet mogelijk om je een Europese metropool in te beelden die niet volledig gedekt is door het draadloos telefonienetwerk, niet via verschillende parallelle lijnen en interconnecties in het hoogspanningsnet zowat “zeker” is van haar elektrische stroom, niet beschikt over duizenden kilometers glasvezel waarlangs de digitale communicatiestroom loopt. Dat hele net is de ruggengraat van de moderne metropool en eveneens, ondanks de beveiliging en dubbelschakelingen, bijzonder kwetsbaar.

Het is via deze vitale structuur van het kapitaal dat de overheersing een aanzienlijk deel van haar repressieve sociale controle verwezenlijkt. Het behoeft geen verregaande uitleg meer hoe elke burger die in het bezit is van een gsm permanent en a posteriori kan gevolgd worden, en ook gevolgd wordt, net zoals de digitalisering en koppeling van verschillende gegevensbanken aan de overheersing een vrij accurate kaart geeft van het sociale veld. De scheidslijnen die de metropool trekt in haar bevolking zijn veelvoudig (arm/rijk, integratie/segregatie, papieren/geen papieren,…) en één daarvan concretiseert zich alsmaar meer in de technologische opdeling van de maatschappij. Vandaar ook die hele golf aan workshops, opleidingen en trainingen allerhande waar mensen worden binnengevoerd en vertrouwd geraakt met onontkoombaarheid van de moderne communicatietechnologieën. De overheersing dringt via haar technologie en de domesticatie die ermee gepaard gaat diep door in het menselijke wezen, zijn relaties en de beleving van zijn leefomgeving. Voor sociale conflicten is het duidelijk dat een deel van de potentieel explosieve mengsels van woede en bepaalde omstandigheden overgeheveld en geneutraliseerd worden in de virtuele sfeer. Laat er geen twijfel over bestaan: de huidige propaganda over de “sociale media” en de communicatietechnologieën binnen ieders handbereik als waren ze ook hefbomen voor sociale veranderingen of zelfs revolutie dient uitsluitend en alleen de integratie binnen het kapitalisme. Op klare manier wordt gezegd: “Zonder ons zou je zelfs niet meer kunnen revolteren.” Het revolutionaire perspectief zit dus gekneld tussen de onontkoombaarheid van de technologie en de nood om er totaal mee te breken indien waarachtige, rebelse ruimtes en momenten willen gecreëerd worden waar subversie mogelijk wordt. En dat is een wurggreep waar niet makkelijk aan ontkomen wordt en die diepe vragen opwerpt over de mogelijkheid van revolutionaire interventie in de sociale werkelijkheid.

 

Naar de onverhoopte ontmoeting…

De Brusselse metropool-in-wording, of “openluchtgevangenis” zo je wil, beschikt zoals we zagen over een heel arsenaal aan middelen en mechanismes om om te gaan met partiële conflicten en rebellieën. In plaats van daartegenover op ijdele wijze de nood aan een revolutionaire totaliteit te plaatsen, lijkt het een interessanter perspectief om na te denken over hoe dat revolutionaire alles, die totale invraagstelling van de maatschappij waarin we leven, kan groeien uit de mozaïek van de verschillende conflicten.

 

Het werd al wel eens gezegd. Bepaalde ontmoetingen worden niet verondersteld plaats te vinden. Het beheer van de sociale vrede doet er alles aan om die ontmoetingen te bemoeilijken en onmogelijk te maken. De fragmentering en versplintering van de sociale conflictualiteit genereert een hele reeks aan kortstondige, maar gewelddadige en radicale opstoten, maar het ontbreekt aan banden, herkenningspunten, bruggen tussen die opstoten. Niet in naam van één of andere absorptie in één totaalvisie, maar om de conflicten, daar waar die zich concretiseren, te verbinden met andere conflicten. Zulk agitatie- en strijdperspectief is de radicale ontkenning van alle politiek die mensen voor haar kar wil spannen, maar het is een perspectief waarbij we moeten leren om de “angst” te laten varen om niet alles te begrijpen, niet alles onder controle te hebben. De huidige anarchistische en revolutionaire interventie en strijd kan niets meer van zien hebben, ook niet in gecamoufleerde vorm, met het vertegenwoordigende model (“in naam van het proletariaat”, “in naam van de gevangenen”, “in naam van de onderdrukten”), maar moet beseffen slechts één van de strijdende krachten te zijn die actief bezig zijn met de vernietiging van het bestaande.

Het perspectief van een specifieke strijd in een stad als Brussel, zoals bijvoorbeeld de strijd tegen de bouw van de grootste gevangenis van België, kan zich dan ook niet beperken tot het volgen van het eerder ‘klassieke’ model van insurrectionele interventie. Op een zekere manier zou zulke specifieke strijd een consistente springplank moeten bieden om in de brede sociale conflictualiteit te duiken, erin duiken met onze eigen praktijken en ideeën. Erin verdrinken is een mogelijkheid, maar een aantal subversieve, misschien zelfs insurrectionele deiningen creëren is wat de kameraden die zich engageren in zulke strijd voor ogen zouden moeten houden. De kwestie is immers niet om iedereen achter de vlag van de strijd tegen de nieuwe gevangenis te scharen, maar eerder een strijd te voeren die kan dialogeren met de andere rebellieën, op andere terreinen. Een insurrectioneel perspectief is dus niet de concentratie van de rebelse energie op één enkelvoudig terrein, maar de uitbarsting van dat terrein, een uitbarsting die zich concretiseert in een intensifiëren van alle conflicthaarden. Daar zit de onverhoopte ontmoeting.

De geschiedenis leert ons dat meeste mensen beschikken over een onmetelijk aanpassingsvermogen ten aanzien van hun omgeving. Er zijn er geweest die in erbarmelijke levensomstandigheden in opstand zijn gekomen, maar het kan alles behalve gezegd worden dat het één meestal tot het andere heeft geleid. Ook het heden weet ons altijd opnieuw te bevestigen dat dit menselijke talent niet verloren is gegaan. Men kan de meest frappante veranderingen ondergaan, en tegelijkertijd manieren vinden om ze toch te overleven. Niet door ertegen in opstand te komen, maar door uit te blinken in gehardheid of vindingrijkheid om toch maar de eindjes aan elkaar te kunnen knopen. En ook al brengt dit heel wat chaos en ontevredenheid met zich mee, er middenin blijft een zekere orde heersen die zich niet zomaar omver laat werpen. Over het verband tussen slechte levensomstandigheden en berusting worden wel eens twee tegenovergestelde dingen gezegd. De ene beweert dat iedereen z’n kookpunt heeft, en dat als de maat vol is men de berusting van zich af zal werpen en zal vechten tegen de oorzaken van z’n ellende. De andere beweert dan weer dat naarmate de levensomstandigheden erop achteruitgaan men meer en meer opgeëist wordt door het overleven, en dat er gewoonweg geen tijd en energie meer overblijft om na te denken, laat staan te handelen. Het verleden heeft ondertussen beide stellingen al weten te bevestigen en ontkrachten. Er moet dus meer zijn.

“Het is een probleem van informatie”, zegt iemand. Alsof het een eenvoudige onwetendheid zou zijn die maakt dat mensen van alles en nog wat slikken, en blijven slikken. Nee, in tijden waar de mogelijkheid om te zwemmen in de informatie toch enigszins geproletariseerd is, kan dit de sleutel niet zijn. De informatiestroom die zichzelf constant in ritme en ontzaglijkheid overtreft lijkt zelfs een omgekeerd effect teweeg te brengen. Ze ontdoet zich, omwille van haar veelheid en dus noodzakelijke beknoptheid, volledig van context en omvattende betekenis. Wat overblijft is een samenraapsel van vluchtige en oppervlakkige ‘weetjes’ dat gewichtloos, bijna aangenaam, op iedereen neer dwarrelt. Bijgevolg heeft zelfs die informatie die afwijkt van pure propaganda voor de normale gang van zaken niets meer weg van feitelijke bagage die zou kunnen helpen in het aanscherpen van de eigen intelligentie, de eigen ontwikkeling en het vormen van eigen ideeën. Men staat erbij, en men kijkt ernaar, velen raken er zelfs aan verslaafd. Tegenover zoveel informatieve activiteit lijkt enkel de passiviteit een veilige haven te bieden. En in die passiviteit kan men enkel stilzwijgende toeschouwer of bewogen commentator zijn, maar nooit iemand die handelt naar eigen overtuiging en mee de geschiedenis schrijft.

“De mensen geloven niet meer in verandering”, oppert iemand anders. Daar zit misschien een grond van waarheid in. Maar waar zou iedereen aan denken als men het over ‘verandering’ heeft? De omstandigheden waarin en de manier waarop dit woord alom gebruikt wordtschept een referentiekader, en geeft uiteindelijk haar gangbare betekenis. Ook ‘wie’ het woord maar al te graag in de mond neemt spreekt boekdelen. Wat betekenen de veranderingen waar de regering, de oppositie, sociaal geëngageerde associaties of de vakbonden het alsmaar over hebben?

Of je nu voor of tegen bent, al de zogenaamde veranderingen waarmee binnen dit referentiekader gezwaaid wordt hebben één gemene deler. Ze raken nooit aan de kern van een probleem. Ze raken nooit aan de wortels van een systeem of maatschappij die de problemen voortbrengt. Ze raken nooit aan het referentiekader zelf. En dit maakt dat de veranderingen, zelfs in de meest extreme vormen, slechts verschuivingen kunnen betekenen in een hopeloze wirwar van belangen, slechts episodes kunnen zijn in een spektakel dat zich per definitie boven onze hoofden afspeelt. Het zijn politieke veranderingen, en worden ook als dusdanig begrepen. Dat mensen dit soort veranderingen wantrouwen of er gewoonweg niet in geloven kan bezwaarlijk als problematisch aanschouwd worden, het lijkt eerder een meerwaarde, of zelfs een vereiste om tot iets te komen dat enige subversie in zich draagt. Wat wel een probleem stelt, is dat mensen misschien niet bereid zijn om het referentiekader zelf overhoop te halen, en er hun eigen referentiekader voor in de plaats te zetten.

Met een eigen referentiekader bedoel ik simpelweg zichzelf, een eigen ethiek, eigen ideeën en dromen. Als al deze dingen je in conflict brengen met de realiteit komt het erop aan je eigen tijd en beslissingen van haar los te rukken en te gebruiken in een rebellie tegen die realiteit. In de wetenschap dat geen enkele ‘verandering’ zo hard je eigen leefwereld en omgeving raakt als een verandering die je in eerste persoon forceert en beleeft.

De democratie teert op de leugenachtige gedachte dat iedereen vrij is en uiteindelijk zelf de modaliteiten kiest waaronder men wil leven. Maar tegelijkertijd wordt de chantage van de economie en de staat steeds verder aangescherpt. De regels die opgelegd worden aan het overleven geven een bittere smaak aan de ‘keuzes’ die we hebben. Uiteindelijk blijkt de bejubelde vrijheid die van een consument te zijn, en blijken de aangereikte keuzes eigenlijk vals. Maar wanneer deze marges aanvaard worden, en men binnen deze marges de rol speelt die hij of zij hoort te spelen, reproduceert men de werkelijkheid. Zo wordt de democratie en het kapitalisme niet alleen gedragen door de schouders van de machthebbers en hun gewapende arm, maar ook door de gehoorzaamheid van iedereen die z’n burgerrol aanvaardt en vervult. De enige beslissing die we kunnen maken om de vicieuze cirkel te doorbreken is het in handen nemen van ons eigen leven en er iets fundamenteel anders mee te doen. Door onze tijd en inventiviteit niet enkel te gebruiken om te kunnen overleven binnen de opgelegde omstandigheden, maar om tegelijkertijd deze omstandigheden aan te vallen en dus te veranderen.

Het is ook deze individuele benadering die betekenis kan geven aan wat je doet, niet in het politieke schouwspel, maar in het spinnenweb van sociale verhoudingen dat uiteindelijk het draagvlak vormt voor de dingen zoals ze zijn. Het is deze benadering die niet alleen de onderdrukking van de flik aanduidt, maar ook de onderdanigheid van éénieder die deze onderdrukking legitimeert. En dat het niet alleen de flik is, die de onderdrukking bestendigt, maar ook de autoriteit die aanvaard wordt van pakweg familie of religie.

Maar waarom, als elke eerste aanzet tot revolte enkel in ieders eigen handen kan liggen, blijven op zoek gaan, niet alleen naar individuele maar ook naar collectieve momenten van revolte?

Uiteindelijk speelt berusting, net als revolte, zich af in tijd en ruimte. Tijd en ruimte die we niet enkel alleen doorlopen, maar ook delen met anderen. Het bestaande met haar eigen logica en moraal verzekert haar voortbestaan door de grote lijnen van ieders tijd, en van de ruimte (straten, pleinen, huizen, werkplaatsen,…), vast te leggen. Wanneer revolte de kop opsteekt, wordt tijd en ruimte van diens voorbestemming onteigent. Wanneer ‘s avonds op een plein, dat hoogstens als wachtplaats voor de tram of kortstondige rustplaats tussen thuis en de supermarkt hoort te dienen, een barricade wordt opgeworpen om de politie te bestoken, wordt, al is het maar voor even, die ruimte veranderd. Als op een werkplaats, waar iedereen hoort mee te huppelen op het ritme van de bedrijfsdoelstellingen, de bedrijvigheid wordt gesaboteerd door werknemers, heroveren zij de tijd waarin men hoorde te werken om te ageren tégen het werk. Het gaat er niet over dat dit de meest effectieve middelen zouden zijn om de flikken de straten uit te jagen of het werk te vernietigen, maar over het feit dat de omkering van de tijd en ruimte die in ieders bereik liggen een noodzakelijke vereiste is om iets te creëren dat veel verder kan gaan dan dat alleen.

Maar wat kan dit dan inhouden? Het is een veelgestelde vraag die vaak vele initiatieven en activiteiten weet te plagen, en die steeds voer blijkt te zijn voor oeverloze discussie waar maar weinig voldoening uit voortvloeit. Ik heb dan ook niet de pretentie hier een antwoord op te kunnen formuleren die deze kwestie kan ontdoen van haar complexiteit.

Op de vraag wat dat dan wel betekent, dat totaal andere, waar men het wel eens durft over te hebben als men praat over de beweegredenen die een revolte tegen alle autoriteit voeden, volgen soms antwoorden die vaak als ‘gemakkelijk’ of nietszeggend worden afgedaan. Dat iets totaal anders enkel kan bestaan in de uitdieping van de revolte, in die sprong in het onbekende, bijvoorbeeld. Achter de overtuiging dat dit idee naar mensen in de straat toe een lege doos blijft, lijkt vaak een zeker schuldgevoel te schuilen. Misschien is schuldgevoel niet het juiste woord, een soort van beschamende tekortkoming eerder. De opvatting dat we na een heel pakket van ideeën te hebben afgeleverd eigenlijk naar anderen toe weinig tastbaars in handen hebben. Dat we geen verstaanbaar of geloofwaardig alternatief kunnen overbrengen. Dat we amper concrete oplossingen voor dagelijkse problemen formuleren. Dit is waar. Binnen het huidige raamwerk van sociale verhoudingen zal dit terrein altijd een kolonie van de macht blijven. Als er iets interessants te ontdekken valt, zal dit zich elders bevinden. Daar waar dit raamwerk aangetast wordt en haar grip verliest op de stappen die mensen zetten. Daar bevindt zich dan ook de uitdieping van revolte, … en uiteindelijk het onbekende. Maar verder blijft het balanceren tussen twee vuren. Wat in je hoofd gerijpte ideeën zijn over opstand, vrijheid, solidariteit en autonomie, zijn zodanig in strijd met wat er in de werkelijkheid overheerst dat ze, eens geworpen in die werkelijkheid, dreigen nietszeggend of onverstaanbaar te worden. Het kan een vaststelling zijn dat vaak een feit is, maar wat verandert dit? Betekent dit dat het niet langer om concrete dingen gaat? Of benadrukt het enkel de evidente moeilijkheid om deze ideeën concreet te maken in een totaal vijandige wereld?

De drijfveren die er ons toe brengen hier en nu te willen handelen komen voort uit de botsing van onze ideeën, verlangens en plannen met de realiteit die ons omringt, uit de afkeer en woede die deze realiteit in ons opwekt. Waarom zou het voor anderen, als zij in opstand komen, zoveel anders zijn? Kan de confrontatie van deze drijfveren in eventuele ontmoetingen in revolte dan niet de nodige munitie aanreiken om mee te experimenteren?

 

 

Het probleem van diefstal : Clément Duval

Clément Duval werd geboren in de regio van Sarthe, in Frankrijk, in 1850. Op 17 oktober 1886 werd hij gearresteerd in Parijs. Tijdens de arrestatie verwondde hij de politie-inspecteur Rossignol met meerdere messteken. Op 12 januari van dat jaar werd hij ter dood veroordeeld door het Hof van Assisen.

Duval behoorde tot de groep “De Panter van Batignolles”. Dat was een groep kameraden die zich wijdden aan de anarchistische these die toen “de propaganda van de daad” genoemd werd.

Tegelijkertijd pleegde hij samen met zijn kameraden een reeks diefstallen om de activiteiten van de anarchistische beweging te financieren. Hij omschreef zichzelf niet als een “dief”, maar als een “beroofde”. We zullen daar verder op ingaan wanneer we zijn procesverklaring onder de loep nemen.

Hun laatste diefstal vond plaats in een herenhuis in de rue de Monceau. Nadat ze hadden genomen wat ze konden dragen, staken ze het huis in brand, omdat ze de resterende sporen van rijkdom wilden vernietigen. De dag daarop werd Duval gearresteerd toen hij naar een heler ging.

Tijdens de ondervraging op de eerste procesdag zei Duval direct en onomwonden tegen de voorzitter Bérard des Glajeux: “Ja, ik vind dat de parasieten geen juwelen mogen hebben terwijl de werkers, de producenten, geen brood hebben. Ik heb maar over één ding spijt en dat is dat ik het geld niet gevonden heb dat ik wilde gebruiken voor de revolutionaire propaganda. Dan zou ik hier nu niet op de beklaagdenbank zitten, maar bommen aan het maken zijn om jullie op te blazen.”

Zijn advocaat was Fernand Labore, een jonge pro deo-advocaat, die daarna Pini, Vaillant en andere anarchistische kameraden[1], net als de nu bekende Dreyfus verdedigde. Op 23 februari 1887 werd de veroordeling omgezet in levenslange dwangarbeid in Guyana.

Clément Duval is een anarchist. Zijn Herinneringen[2], hoe rijk ook aan feiten die allesbehalve normaal zijn en vol lijden zitten, zouden niets meer dan verhaal naast andere verhalen zijn als je deze essentiële keuze niet in het achterhoofd houdt.

Het is voor een geïnterneerde moeilijk om zich weer in de maatschappij te integreren, maar het is nog veel moeilijker om weer aansluiting te vinden bij de revolutionaire strijd. Toen Duval uit het strafkamp kwam en terugkeerde naar, laten we zeggen, de zogenaamde “vrijheid”, deed iets hem zijn vrijlating betreuren. Hoe kun je dat zeggen, iets dat hem deed betreuren dat hij niet gestorven was aan de zijde van zijn andere kameraden tijdens de opstanden of tijdens de talrijke ontsnappingspogingen. Hoe komt dat?

Het antwoord is evident. Duval is een eenvoudig mens, eigenlijk behoort hij tot een ander tijdperk. Hij is niet bereid om de kleine alledaagse compromissen te aanvaarden. En er zijn erg veel van die compromissen. Er is zó veel dat je moet afwegen eens je uit het strafkamp komt. Hij richt zijn laatste woorden waarmee hij zijn Herinneringen besluit tot zijn kameraden:

“Kameraden,

Ik heb jullie nauwkeurig verslag gedaan van een leven in de hel, van een leven in het strafkamp.

Ik heb jullie grosso modo verteld wat ik was, wat ik voelde voor ik daarnaartoe werd gebracht.

Toen ik buiten kwam, heb ik jullie mij intiemste leven verteld om jullie de resultaten te laten kennen die geen enkel beroepsfysioloog of psycholoog zou kunnen beschrijven, omdat die zelf de gevolgen van een anormaal leven nooit gevoeld hebben.

En daarom zeg ik jullie:

Als er onder jullie een aantal zijn die niet langer kunnen wachten, die het beu zijn om altijd maar verwurmd, vermorzeld enzovoort te worden, en recht willen doen, kameraden, ga dan tot op het bot.

Maar denk eerst goed na. Want als je de zwakheid hebt om te geloven dat je je geliefden zal terugzien, weet dan dat je bij het weerzien na zovele jaren van afwezigheid erg verbaasd zal zijn, als dat al ooit zou gebeuren. Het zou kunnen gebeuren, zoals het mij vergaan is, dat ze je verwijten maken, dat ze je zwartmaken. Je zal de pijn voelen vast te moeten stellen dat je of jouw daden niet begrepen of verminkt werden. Je zal zien dat je beste kameraden die je waarderen, afstand zullen nemen onder invloed van de laster. Je zal alleen achterblijven. Miskend. Het enige dat je kan koesteren is de vreugde te weten dat dat allemaal niet zo is voor de weinigen die je goed kennen, appreciëren en waarderen. Dat heeft me trouwens geholpen om vele rancunes te verdragen.

Dus, kameraden, als je handelt, laat je dan eerder ter plekke vermoorden, je hoofd afhakken.

Maar ga nooit naar het strafkamp.”

Op een gegeven moment schreef Duval een brief naar Jean Grave, één van de patriarchen van het anarchisme, volgeling van Kropotkin en toekomstig ondertekenaar van het “Manifest van de Zestien”[3], om uitleg te vragen over de posities die de Franse anarchistische beweging in haar goedwillende officialiteit innam tegen Bonnot en zijn kameraden. Grave antwoordde dat hij, Duval, met zijn acties een slecht voorbeeld had gegeven en dat er omwille van zijn voorbeeld “een groot aantal pooiers de beweging waren binnengestroomd die zich op het anarchisme beriepen om hun eigen appétit te verantwoorden.”

Zoals je ziet, niets nieuws onder de zon.

Het is logisch dat degene die een kwantitatieve visie heeft op het anarchisme, niet niet bezorgd kan zijn over de vermenigvuldiging van directe aanvallen tegen de eigendom en de verantwoordelijken van de uitbuiting, of zelfs maar over het simpelweg voorstellen ervan.

Misschien is het gewaagd om te concluderen dat zulke anarchisten niet willen strijden en een possibilistische beheer[4] van de verhouding tot de staat voorstaan. Naar alle waarschijnlijkheid hebben ook zij een conflictuele visie op het anarchist-zijn in een context waar de vijand, zoals altijd, doorgaat met onderdrukken en uitbuiten.

Maar ze geloven dat de strijd moet worden toevertrouwd aan grote klassebewegingen, aan brede componenten van de samenleving die in stilte lijden en ondergaan. En zolang deze bewegingen niet ontstaan, wachten ze af en beperken ze zich tot het uitdragen van kritische boodschappen en aansporingen om te wachten op het geschikte moment en de krachten zeker niet te verspillen met individuele revoltes en zinloze oprispingen.

Een groep kameraden die op hun eentje aan een eigen weg begint – zoals de “Panter” van Duval – en zich begeeft op het terrein van diefstal, brandstichting, sabotage, kortom, van vernietiging van de goederen van de onderdrukkers (en soms ook de personen), wordt vaak beschuldigd van een vlucht voorwaarts te nemen, een zijsprong die het doel op lange termijn, de revolutie van de grote massa’s die bewustgeworden ijveren voor hun definitieve ontvoogding, uit het oog verliest.

Omwille van totaal omgekeerde redenen zien de weinige kameraden die altijd bereid zijn tot onmiddellijke en directe aanvalsactie de andere kameraden (de pleitbezorgers van het afwachten en van de organisatie van de grote massa’s met het zicht op revolutie) niet als hun tegenstanders.

Meer nog, ze beschouwen het hele oeuvre van verduidelijking, propaganda, organisatie onder de uitgebuiten integendeel als een onontbeerlijk werk met positieve gevolgen. Want diefstal laat inderdaad wel toe om de eigendom aan te vallen, maar het is alles bij elkaar genomen niet meer dan een speldenprik in vergelijking met het indrukwekkend aantal adellijke hoofden dat je kan afmaaien in de loop van een goed gelukte volksopstand, hoe kort en beperkt die ook mag zijn.

Maar diefstal kan nu, morgen verwezenlijkt worden, ook met weinig kameraden. En met de buit van diefstal kan je de revolutionaire activiteit uitbreiden en ook de eigen bewegingsvrijheid en tijd ontrukken aan de gulzige uitbuitersintenties van degenen die in ruil voor consensus een loon aanbieden. De grote massaopstand daarentegen, de revolutie die de productieverhoudingen en -waarden subverteert, kan op zich laten wachten…

En niet alleen diefstal, maar ook destructieve aanval, sabotage, identificatie van een precies personage (díe figuur en niet een andere) of van eender welk personage dat behoort tot de overheersende klasse, ja, dat alles ligt zonder twijfel veel meer binnen handbereik. Dit staat niet in tegenstelling tot het oeuvre van andere kameraden die zich bezighouden met organisatie, propaganda op lange termijn, debatten, conferenties, bijeenkomsten, kranten, boeken en al die andere dingen waarmee men traditioneel of minder traditioneel het anarchisme verspreidt.

Duval ondersteunde de beweging, en de goeroe Jean Grave kon dat op het moment dat Duval naar Guyana gedeporteerd werd niet ontkennen. Bonnot en zijn kameraden onderhielden niet zulke banden met de beweging, het lijkt niet dat ze die direct ondersteunden.

Als ze de mogelijkheid hadden gehad om hun opzienbarende, maar uiteindelijk amper begonnen activiteit verder te zetten, dan zouden ze de beweging misschien ondersteund hebben en dan zou de brave Grave het niet gewaagd hebben om hen als “pooiers” af te schilderen.

Ik zeg misschien, want ik kan niet weten welke weg Bonnot en zijn kameraden zouden gekozen hebben. En eigenlijk kan ik ooit niet weten of de reden voor Graves veroordeling het gebrek aan ondersteuning was. Het is een feit dat er enkele jaren later, in de tijd dat Durruti en Ascaso de Encyclopédie van Faure[5] financierden, geen veroordelingen van die soort te horen vielen bij de beproefde kritische tongen van het Franse anarchisme. Wel integendeel. Amper een paar jaren later maakte de zaligmakende brandhaard van het Spaanse offer voor altijd een einde aan bezorgdheden van die trant. Hetzelfde gebeurde met Sabaté en Facerías. Hetzelfde zou ook vandaag kunnen gebeuren, maar aangezien ik niet beschik over hedendaags documentatiemateriaal, zwijg ik er maar over.

Het is ook mij overkomen om kritieken en gemene steken te horen over kameraden die hier en nu de eigendom aanvielen, en het ging niet alleen maar over mensen die bezorgd waren over de risico’s in hun eigen achtertuin, maar ook over mensen die de naald in een hooiberg zochten om niet betrokken te worden in operaties die té riskant waren voor hun konijnenhartjes.

Maar daarna, eens het gevaar geweken was, werd hun oordeel oecumenisch. De kameraden (sommigen waren ondertussen dood) werden gerehabiliteerd, hun praktijken bleken “interessant” te zijn geworden. En hier heb ik het alleen nog maar over de besten onder die critici.

Duval waarschuwde de kameraden voor het lot dat hen te wachten stond: ze zouden belasterd worden en hun daden zouden onbegrijpelijk blijven. Niets is meer waar. Het zou niet anders kunnen zijn.

Beeld jullie even samen met mij, wantrouwige lezers – ik hoop alleszins dat jullie dat zijn – een anarchistische kameraad in die werkt voor de gemeente, een andere die bankbediende is, een schoolmeester, een universiteitsprofessor, een gesyndiceerde arbeider of een werkloze die constant asiel krijgt bij zijn familie omdat hij geen vast werk vindt.

Beeld je, ik vraag het jullie, een vader in die gefascineerd is door de vrijheidslievende ideeën die het anarchisme propagandeert, erg mooie ideeën die het hart openzetten en het verstand ontwikkelen. Beeld je deze vader in – ten prooi aan dagelijkse problemen zoals hoe zijn kinderen op te voeden, de familie-eenheid te bewaren, een toekomst te geven aan zijn kinderen, de verlangens van zijn vrouw te bevredigen, genoeg te verdienen om van te leven. Duizenden kameraden leven in zulke snijdende contradicties. Ik heb de beste kameraden zien bezwijken onder het gewicht van de regelmaat en de heiligheid van behoeften. Op die manier worden de dromen ijl, vervagen de ideeën, overwint de gewoonte, vernietigen de bitterheid en de desillusie alle ideaal.

De anarchie blijft over als een leeg woord, gevuld met herinneringen, afgestorven dromen, slaapverwekkende lezingen, avonturen die doorheen een tussenpersoon beleefd worden. Wat gisteren nog rebellie, of op z’n minst verlangen was om de vijand aan te vallen en zich levend te voelen, is vandaag methodische berusting in een gedode visie van het eigen anarchist zijn geworden. En die berusting verwordt op lange termijn tot een oplettende en jaloerse waakhond van de limieten en grenzen. Hoe zou een gemeentebediende, een bankbediende of een schoolmeester niet in de war kunnen geraken tegenover de houding van een kameraad die in staat is om de eigendom van anderen te grijpen en te treffen?

Ik zeg niet dat de bediende, de bankbediende, de schoolmeester als anarchisten vóór de eigendom zouden zijn, helemaal niet. Ik zeg dat ze ertegen zijn, maar alleen maar in theorie. De uitschakeling van de eigendom moet volgens hen tegelijk met de komst van de sociale revolutie geschieden, dus in omstandigheden die het bestaan van eigendom de facto onmogelijk zouden maken.

Elke partiële aanval doet daarentegen niets anders dan de strijd tussen voor- en tegenstanders van de eigendom op tafel werpen. En aangezien zij (de gemeentebedienden, de bankbedienden, de schoolmeesters) zich tegenstanders van de eigendom voelen, doet het hen ongemakkelijk voelen. Ze worden op die manier uitgenodigd om zich af te vragen: “Maar als wij tegen de eigendom zijn, waarom blijven we dan hier? Waarom doen we niets om haar onmiddellijk aan te vallen?”

De boeken van de anarchie op zich hebben niemand ooit geleerd hoe de eigendom en de overheersing aan te vallen. Zeker, je haalt er belangrijke elementen uit die helpen om je ideeën te verduidelijken, die parcours van actie en reflectie suggereren. Maar ze volstaan niet.

Er is nog een ander element nodig. Er is het hart nodig, de beslissing, het engagement, de overstijging van een morele breuk die niet makkelijk te overstijgen valt. Wanneer de figuur van een Duval voor de ogen van onze schoolmeester, onze bankbediende of onze gemeentebediende voorbijkomt, dan raken ze onmiddellijk gefascineerd.

Maar het gaat over een plaatsvervangende fascinatie. Die figuur verpersoonlijkt alles wat ze zelf nooit hebben kunnen doen, alles wat ze zelf nooit zullen doen. En van rechtvaardiging van de eigen zwakheid naar laster van de kracht die ze niet niet kunnen bewonderen in de anderen, is het nog maar een kleine stap.

Ik wil hier niet alle aandacht vestigen op diefstal, sabotage, vernietiging van mensen en dingen waarin de overheersing zich verwezenlijkt. De anarchistische revolutie is heel wat complexer en veelzijdiger.

De kwestie wordt hier gesuggereerd door de figuur van Duval. Ik ben er dus niet over aan het praten omdat het daar wat steekt. De revolutionaire projecten van anarchisten kunnen zich simpelweg niet louter baseren op de vijf franken bijdrage waar Malatesta naar verwees in zijn bezorgdheid over de keuzes van zijn kameraden.

De beslissing om in kleine groepjes aan te vallen is op geen enkele manier superieur aan de strijd van degene die op een andere manier beweegt, die de anarchistische ideeën verspreidt door bijvoorbeeld een krant uit te brengen, die discussieert over specifieke problemen en die op alle mogelijke gelegenheden uitdiept, die deelneemt aan een hele reeks intermediaire strijden die geen einde lijken te kennen maar altijd de vonk kunnen geven voor insurrectionele feiten van bredere omvang.

Het gaat hier niet over miserabele kwesties van gradaties of verdiensten. Het probleem is net het omgekeerde. Vele polemieken die de anarchistische beweging altijd al in stukken hebben gekapt, veel van de laster waar Duval het over had, kwamen voort uit blinde veroordelingen van keuzes tot onmiddellijke aanval door kameraden die andere interventiestrategieën voorstonden.

Jean Grave, om een voorbeeld van lang geleden te geven, kon geen voorstander zijn van de zogenaamde “propaganda van de daad” (waar Duval zich als één van de eersten aan wijdde) omwille van zijn onderliggende visie op het anarchisme. Die visie gaat uit van een progressieve en ongelimiteerde opvoeding van de massa’s met het zicht op de glorierijke revolutionaire conclusie die van de ene dag op de andere de toekomstige wereld van de vrijheid vestigt.

Zeker, zijn visie, die volledig legitiem is, kan geen verantwoording zijn voor de laagheden tegen kameraden (bijvoorbeeld tegen Bonnot en zijn kameraden) die er een andere manier van handelen op nahielden. En hoeveel kameraden (die kiezen voor een andere vorm van anarchistische interventie in de werkelijkheid) zijn er vandaag wel niet die zich bezighouden met het zwartmaken en belasteren van de kameraden die vandaag zoals gisteren aandringen op de directe en onmiddellijke aanval tegen de mensen en dingen die verantwoordelijk zijn voor de uitbuiting? Ze zijn zeker legio.

Maar laten we ons beperken tot het probleem van diefstal.

Alles bij elkaar genomen kan de nood aan geld, die we allemaal hebben, op twee manieren opgelost worden: ofwel door te werken, ofwel door te stelen. Er bestaat ook een derde manier die ik hier per definitie uitsluit, namelijk rentenier of rijkgeboren zijn, aangezien zulke anarchisten niet lijken bestaan te hebben. En als er kameraden waren die zich in zo’n geval bevonden, dan hebben ze zich zo snel mogelijk ontdaan van wat het lot op hun schouders geladen had.

Zeker, er bestaat zeker wel één of andere industrieel die speelt met de misvatting een individualist te zijn en beweert anarchist te zijn omdat hij zijn “eigen boontjes” dopt. Maar daar gaat het over woorden, niet over substantie. Er bestaan dus maar twee wegen om aan het geld te geraken dat je nodig hebt om te leven. En je moet kiezen.

Het lijdt geen twijfel dat je een respectabele keuze maakt als je de weg van het werk kiest. Wie zichzelf verkoopt, doet dat altijd met de beste bedoelingen. Voor het eigen overleven, voor het overleven van je kinderen, van je familie. En op die onbetwistbare sokkel bouwt zich beetje bij beetje de hele sociale structuur van controle en repressie op. De primaire behoeften brengen de secundaire voort, van de behoefte aan brood ga je over tot de behoefte aan sociale status, aan erkenning van de eigen vaardigheid door anderen, van iemand te zijn. Huis, auto, vakantie, reizen, juwelen. Kleine dingen, voorzeker.

Welke anarchist zou zijn eigen kinderen het recht ontzeggen om een diploma te behalen ook al tonen alle kritische redeneringen aan dat zoiets boerenbedrog is? Waarom zou net zijn eigen zoon de pineut van dienst moeten zijn? Waarom zou net zijn kind niet kunnen slagen in de beklimming van de sociale hiërarchie ; het komt toch alleen aan het kind toe om dat te weigeren of te aanvaarden, en niet aan de keuzes van de vader? En daar wordt de cirkel gesloten.

De werker produceert de uitbuiting en de uitbuiting reproduceert de werker.

Het breken van de vicieuze cirkel wordt toevertrouwd aan externe elementen, vreemd aan de wil van het individu: crises van het kapitaal, oorlogen tussen de grootstaten, wereldwijde overstromingen, radioactieve paddestoelen. Bij gebrek aan dat alles: afwachten. De voorbereiding, verdorie, ja dat wel! Anarchisten bereiden zich voortdurend voor, voorbereiding en kritische uitdieping, lezen, altijd maar meer, altijd maar beter, en waarom niet, ook de extreemste en wildste teksten.

De diepgaande veranderingen in de productiestructuur hebben de rol van de werker gewijzigd. De tijden van Duval zijn ver weg. Vandaag is de werker zo mogelijk nog meer verantwoordelijk voor de uitbuiting dan in de tijd van Duval.

De veralgemeende ellende en onwetendheid gaven aanleiding tot een extreme nood aan werk. Die nood was zo prangend dat er geen tijd meer overbleef om na te denken: het was sterven of kruimels aanvaarden. Ondervoeding en ziekte lieten vaak geen andere keuze dan de onmiddellijke dood van ellende of de blinde en hopeloze rebellie.

Dat maakte dat men het werk en haar functie anders zag (en eigenlijk was het ook anders). De bevrijde samenleving van morgen kon gezien worden als de voortzetting van de samenleving van uitbuiting vandaag. Zeker, voortzetting in de (revolutionaire) breuk, maar toch voortzetting. De werker was trots op zijn eigen beroep. Duval was er trots op een smid te zijn, om met eigen handen harde materialen zoals ijzer en metaal te hanteren. Om onder de kameraden van Duval te blijven: Léauthier maakte er een erekwestie van de vijand met zijn eigen werkinstrument te treffen, een els (priem), terwijl Marpaux in de politierapporten beschreven werd als een “goede werker”.[6]

In substantie waren de zwaarst uitgebuite arbeiders, de extreme lagen van ellende die zich aan de werkgever verkochten, de overgrote meerderheid. De piramidale structuur van de erg gecentraliseerde productie was in handen van een klein aantal eigenaars, van een verwaarloosbare laag van bedrijfsleiders en zakenvenoten, maar steunde in feite op de ontelbare armoezaaiers die op straat gesmeten werden bij de minste wijziging van de marktwetten.

En hier moet een bedenking gemaakt worden die vaak veronachtzaamd wordt.

De revendicatieve strijden hebben het levensniveau van de werkers verhoogd. Ze tilden hen misschien niet op tot een niveau van algemeen welzijn, maar alleszins toch tot een niveau van voldoende financiële mogelijkheden. Tegelijkertijd veranderden de arbeidsomstandigheden en het leven in de fabriek.

Verbeteringen en verzekerings- en pensioenstelsels maakten de financiële en sociale toestand van de werker steviger. In plaats van dat dit zich vertaalde in een grotere bereidheid tot strijd, iets wat in de naïeve pretenties van de voorstanders van de arbeiders- en syndicale strijden bijna voor zeker aangenomen werd, betekende die het begin van een verzwakking. De transformaties van het post-industriële kapitalisme hebben de rest gedaan.

Maar laten we ons hier beperken tot dit grote probleem van de conflictuele verzwakking die volgde op de verhoging van het levensniveau van de werkers.

Op zich is dat heel begrijpelijk en heeft dat haar tegenhanger op bijna elk veld van de menselijke relaties. We zien onmiddellijk dat het over zuivere repressie gaat. Waarom blijft het dan ook vandaag nog zo moeilijk om dat te vatten? Omdat men de consequenties van de integratie van het individu in het productiesysteem niet wil zien. Vandaag produceert de werker iets dat hem, gezien de sectorisering van de economie, ontsnapt en dat hij dus niet begrijpt. Maar de herwerking van het geproduceerde object, de herwerking ervan in termen van sociaal symbool, wordt hem aangeboden als lag het binnen handbereik. Met andere woorden, de werker van vandaag is slechts in verwaarloosbare mate de smid die Duval was. Hij produceert bijvoorbeeld auto’s, maar ziet de materiële verwezenlijking ervan niet in zijn eigen handen. Computers, robots, gesynchroniseerde productiebanden, afstand, territoriaal verspreide opslag: dat alles ontneemt hem de directe visie op het geproduceerde ding. Dat ding wordt hem daarna dan aangesmeerd als consumptie-object doorheen het commerciële distributiesysteem, dat het ding omvormt tot symbool dat status kan geven, dus erkenning en bevestiging van het eigen succes.

De circulatie van objecten omgevormd tot symbolen, dus tot objecten waarvan de voormalige gebruikswaarde vervangen werd door een geheel van symbolische en marktwaarde – dat niet makkelijk te ontvlechten valt –, beperkt zich niet alleen tot het economische moment (consumptie en productie) maar betrekt de maatschappij in haar geheel erin, een maatschappij van symbolen en geïnduceerde behoeften. En aan hun noodzaak kan je je bijna niet meer onttrekken.

Op die manier is de werker, die langs de ene kant rijker is geworden, langs de andere kant armer geworden, een schakelaar in een fictieve circulatie van rijkdom die hem niet verrijkt maar hem net alsmaar meer ontwapent tegenover en medeplichtiger maakt aan de uitbuiters.

De rebellie van vandaag, en ook die van Duval, kan dus niet meer geschieden doorheen de positieve dimensie van arbeid. Er zullen geen kameraden meer zijn die in de rechtbank, wanneer ze hun diefstallen opeisen en wat ze verder nog beslist hebben om te doen, met de trots van weleer zullen zeggen dat alles hen ontnomen werd en dat ze dus het recht op “individuele toe-eigening” hebben in afwachting van de collectieve toe-eigening.

De aanval tegen de eigendom en tegen de verantwoordelijken van de uitbuiting, de sabotage, de vernietiging van wat onderdrukt kan niet langer groeien vanuit de onmogelijkheid om werk te vinden, maar zal alsmaar vaker ontstaan vanuit het bewust afzien van de illusoire beloftes van het werk.

Nu, de kritiek van arbeid is geen eenvoudig probleem en het zou goed zijn als de kameraden daar aandachtig mee zouden omspringen. Ik wijd er hier niet verder over uit aangezien dat elders al op een meer gedetailleerde manier is gedaan[7].

De beschouwingen die ik hier uitwerk over de repressieve omgeving waarin Duval terechtkwam na zijn veroordeling gaan over hetzelfde verband tussen een verbetering van de omstandigheden en een vermindering van de strijdvaardigheid.

Cayenne blijft in ons aller verbeelding nog steeds het toppunt van wreedheid. Wanneer we bij het lezen van een roman of misschien bij het zien van een film die ervaringen proberen reconstrueren, doet het ons huiveren. Ik heb me afgevraagd wat we in zulke omstandigheden hadden kunnen en weten doen. Ook diegenen onder ons die gevangenis en folter gekend hebben, op de manier die dagelijks brood geworden is in de wereld waarin we nu leven, blijven zich afvragen hoe we zouden gereageerd hebben in zulke omstandigheden van folter en gevangenschap als op de eilanden van Guyana.

Een oppervlakkig antwoord zou kunnen zijn dat ook wij daar, net zoals Duval en zijn kameraden, onze anarchistische trots in het gezicht van de cipiers zouden gespuwd hebben. Maar daar ben ik nog niet zo zeker van. Ik ben er niet zeker van, ten eerste als anarchist die de dingen kritisch probeert te bekijken; ten tweede als mens die té veel dingen, en té veel lelijke dingen heeft gezien om het hart van de mensen, het hart van mijn hedendaagse medemens, niet een beetje te kennen.

Het lijdt geen twijfel dat we zwakker zijn geworden. Allemaal, zonder uitzondering. De nivellering van de maatschappij waarin we leven heeft ons tot bemiddelaars en opportunisten gemaakt. Misschien niet zozeer op hypothetisch vlak, maar op het concrete vlak valt dat nog te bekijken. Ik heb kameraden gekend die de wereld wilden verorberen en na vijf of tien jaar gevangenis zag ik hen éénder welk compromis aanvaarden om uit die situatie te geraken. Begrijp me niet verkeerd, daar is niets vuil aan: geen verklikking of verraad van kameraden, niets van dat alles, gewoon een simpele instemming met de voorstellen van de staat. Wat willen onze vervolgers van vandaag eigenlijk van ons: een kleine verklaring, een gebaar van verslapping, wat zinnetjes op papier, niets meer. Waarom dat niet aanvaarden en uit de modder komen?

Het is een feit dat we allemaal zwakker geworden zijn. Allemaal. Hoe zouden we reageren op een staat die indien we niet tekenen, ons een jaar in ketens, op brood en water voorstelt, in tropische temperaturen en in een kelder opgesloten met ratten als enig gezelschap?

Het onmiddellijke (en oppervlakkige) antwoord zou zijn dat we in dat geval veel sneller zouden aanvaarden. Maar eigenlijk is dat niet zo. Zulk antwoord vat het probleem niet en doet mijn beschouwingen geen recht. Ik ben niet aan het zeggen dat hoe slechter de dingen gaan, hoe beter het de revolutionaire strijd vergaat, ik ben iets ingewikkelder aan het zeggen. De dingen kunnen niet verslechteren door de wellust van één of andere cipier uit de periferie. Dat kan gebeuren (persoonlijk heb ik dat verschillende keren meegemaakt), maar dat zijn uitzonderlijke gevallen. De omstandigheden waarin Duval belandde, beantwoordden aan een veelzijdige toestand van de wereld zoals die er toen uitzag: in de fabriek, in de familie, in het dagelijkse leven en dus ook in de gevangenissen en in de speciale regimes voor gedeporteerden.

Een gewelddadige en onverbiddelijke maatschappij, waar de bazen niets of bijna niets deden om hun bedoelingen te verbergen en waarnaar de uitvoerders van lage en hoge oeuvres van justitie bijgevolg handelden. Minder hypocrisie, minder keurig-zoals-het-hoort, minder gezever, minder assistentialisme, minder democratie. Degene die de eigendom aanviel, wist wat hem te wachten stond. Wie een anarchistisch pamflet uitdeelde, kon tot acht jaar dwangarbeid krijgen. En toch waren er kameraden die pamfletten verdeelden, die affiches plakten, en ze waren met velen, en ze hadden geen angst, en ze maakten geen berekeningen.

Beeld je in, ook vandaag plakken wij anarchisten affiches en delen we pamfletten uit, en praten we, en bekritiseren we en al de rest, maar welke concrete risico’s lopen we? Enkele maanden gevangenis in het slechtste geval. Als morgen de macht ineens beslist om dat soort anarchistische activiteiten te bestraffen met acht jaar dwangarbeid, hoeveel van ons zouden er dan nog voortdoen? Erg weinig, misschien zelfs niemand. En niet omdat, individueel genomen, wij kameraden van vandaag laffer en berekender zijn dan Duval, maar alleen omdat de veelzijdige toestand van de maatschappij een dergelijke zware bestraffing onlogisch maakt, dat die niet overeenstemt met de evolutie van onze gewoontes en dus ondenkbaar is. En zoals met alle ondenkbare dingen, kan je je die niet makkelijk voorstellen.

Langs de andere kant heeft de verbetering van de omstandigheden in de maatschappij ons, zoals ik al zei, zwakker gemaakt en dus ongeschikt voor een radicalisering van de strijd. Een verergering van die omstandigheden (zoals je kon zien in ex-Joegoslavië: de meest absolute barbarij stond plots aan de poorten van de beschaafde maatschappij) zou, als je de redenering doortrekt, ons dan weer ‘sterker’ maken om de strijd aan te gaan. Maar zolang die objectieve veranderingen niet gebeuren, laten we ons op het vlak van onze individuele vermogens om met een repressieve situatie om te gaan in het merendeel van de gevallen té makkelijk imponeren.

Het (schijnbare) keurig-zoals-het-hoort van de democratie heeft ons zwakker gemaakt. De slag is daardoor dieper doorgedrongen. We hebben duizend scrupules. De anarchisten, flinke mensen.

Duval en zijn kameraden waren niet zo. Die tijden waren té verschillend van de onze. Daarom riskeren we nu, zo vele jaren later, bij het lezen over hun acties om deze eenvoudigweg te bewonderen en basta. We riskeren ze om te vormen tot onthutsende verhalen.

Maar als we nog maar even de sluier van het democratisch bedrog opheffen, dan beseffen we dat de afstand tussen de macht en degenen die haar ondergaan dezelfde is gebleven.

Langs de ene kant de ingeslotenen, die nu bijna volledig in veiligheid zijn in hun middeleeuwse fortjes, alleen maar bereid om betere omstandigheden te versjacheren in ruil voor de voortzetting van de overheersing; langs de andere kant de uitgeslotenen, alsmaar meer ontwapend, alsmaar dommer. Onder de vele resultaten van de possibilistische strategie kunnen we rekenen dat ze het bekomen heeft om ons te ontraden om in de strijd alle mogelijke instrumenten, zonder onderscheid, te gebruiken.

Zo werden we tot gentlemen gemaakt die het gewend zijn om in assemblees te discussiëren en te debatteren, maar niet geschikt voor het messengevecht, een immer mogelijke dimensie van strijd tegen de onderdrukkers. Terwijl zij, onze lieve meesters van het keurig-zoals-het-hoort, ons op eender welk moment op de hoek van de straat kunnen opwachten met ratelende machinegeweren, ons met een gerust gemoed kunnen koudmaken of ons ergens in de kelders van een verafgelegen gevangenis kunnen folteren, ver van het daglicht, en dan onze dood officiëel wijten aan een hartstilstand.

Maar categoriën brengen uit zichzelf geen verandering voort. Ontelbaar zijn de miserabelen die gebukt gaan onder de uitbuiting zonder te rebelleren, die het weinige dat hen in ruil gegeven wordt aanvaarden, die dromen over een onmogelijke beklimming van de sociale ladder en die alsmaar verdersjokken op de weg van lijden en ondergaan.

Op dezelfde manier wachten ook de verkochten (die de macht met de kracht van hun arm of de finesses van hun verstand ondersteunen; flikken of tekenaars van de wonderdadige deugden van de overheersers van dienst) totdat de zaken verbeteren om op het einde van de rit een pensioen te bekomen.

Van de hoogste toppen waar het machtsspel tastbaar wordt, de toppen vol verantwoordelijkheid en smerigheid, tot de domste dienaar van de staat; en transversaal, van de laagste producent die lijdt onder het maken van iets dat hem nu onbegrijpelijk geworden is, tot het tussenliggende kaderlid dat zeker is van zichzelf en wiens miserabele welzijn gegarandeerd is, is niemand werkelijk tevreden met zijn eigen situatie.

Ook de belangrijke bureaucraat die geld en verantwoordelijkheden opstapelt, die een onaantastbare status bekomen heeft, is niet tevreden met zijn situatie. En dat verbindt hem op vreemde wijze met de meest miserabele uitgebuite die probeert te overleven. Maar bijna nooit rebelleert de ene, noch de andere. De eerste omwille van de schijnbaar gegronde redenen van de bekomen welstand, de tweede omwille van even schijnbaar gegronde redenen van ontevredenheid en ellende.

Maar kunnen welstand of ellende de mens werkelijk tevreden stellen? Of maakt de ellende de mens automatisch tot een rebel? Nee. Er is nog iets anders nodig. En wanneer dat iets anders er is, dan breekt de rebellie los.

Ellende op zich volstaat niet om een rebel te maken, net zoals welstand alleen trouwens niet volstaat om iemand tevreden te stellen met de eigen rol van geprivilegieerde uitbuiter.

Vaak brengt ellende andere ellende voort, en een verdere vertroebeling van het zelfbewustzijn, meer aanpassing en meer ondergaan, misschien zelfs het christelijk geloof in een betere wereld na de dood. Vaak, heel vaak, brengt welstand een verlangen naar meer overheersing, naar hogere sociale standen, naar accumulatie en erkenning door de anderen mee.

Maar dit zijn geen absolute modellen. Er zijn rebellen van verscheiden afkomst. Meer nog, vaak is ellende als motivatie voor het eigen instinct van revolte geen goed en zeker fundament.

De rebel schudt de situatie vanwaaruit hij vertrekt dooreen. Of dat nu ellende of welstand is, de rebel keert er zich tegen. En het is niet gezegd dat het makkelijker is om te strijden tegen ellende. Op dat vlak zijn er geen duidelijkheden, alle gemeenplaatsen uit het verleden hieromtrent zouden zonder ideologische geslotenheid moeten herzien worden.

Een nieuwe manier om het leven te zien (wat anders zou de rebellie zijn?) bouw je zeker niet op door de voorgaande manier kapot te slaan, maar door erin door te dringen, door schema’s en categorieën overhoop te halen, door voorbijgestreefde en valse opvattingen te bekritiseren, en dus door de eigen verlangens te doen trillen en ze te richten op het volledig andere, maar ook op het reeds gekende omdat die verlangens in de voorgaande dimensie volledig onaanvaardbaar geworden zijn.

Vaak bevindt de rebel zich in de tragische situatie van tegelijkertijd te begrijpen en niet te begrijpen wat er met hem aan het gebeuren is. Hij spreekt tegen en spreekt zichzelf tegen, hij gaat het nieuwe tegemoet, dus ook de vernietiging van het oude; hij blijft verliefd op beroeringen en herinneringen die toebehoren aan de oude wereld. Er bestaat geen rechte lijn die onomstotelijk vooruitgaat. Niets in ons sterft voor eens en voor altijd, niets krijgt definitief een nieuw leven. De rebel is nooit heilig in al zijn aspecten. Geen enkele rebellie verheft het leven boven alle mogelijke twijfel.

Er was een tijd waarin we met zovelen dachten dat de revolutie een misschien niet echt eenvoudig, maar toch alleszins rechtlijnig proces was. De avontuurlijksten onder ons schoven twijfels naar voren, maar eigenlijk bleven die twijfels marginale discours als je ze vergelijkt met een beweging die zich onstuitbaar leek uit te breiden. De ideologische grillen zijn net zoals verbitterde liefdes het meest onvermurwbaar. De lezing van de gebeurtenissen heeft echter rijpere bedenkingen voortgebracht.

Sommigen hebben de dodelijke betekenis van deze bedenkingen gevat en trokken zich ordentelijk terug door het aanbod van de macht te aanvaarden. In ruil voor wat miserabele kruimels zijn ze de kieren van de collaboratie gaan vullen.

Anderen hebben de vitale betekenis van zulke bedenkingen gevat en hebben hun eigen kritische horizon verruimd. Ze begonnen vertrekpunten uit te diepen die daarvoor ongefundeerd leken. Op die manier schuiven de nieuwe concepten de oude niet opzij (in het verlangen naar “het einde van de strijd” zit ook het opzijschuiven van wat reeds gebeurd is), maar halen die volledig door elkaar, maken ze anders en klaar om ontwikkeld te worden tot nieuwe concepten. Het leven zou een kleurloos, betekenisloos strafkamp zijn als je er niet in slaagt om het te lezen doorheen een voortzetting van ideeën en gevoelens.

We hebben eindelijk begrepen dat geen enkele revolutie het resultaat zal zijn van de som van bepaalde gebeurtenissen, of die nu individuele of veralgemeende sociale feiten zijn. De bestemming van de kwantitatieve visie is het genereren van omstandigheden voor een verdere groei, en zo tot in het oneindige. Er is geen limiet in die richting.

Zelfs als we dat begrepen hebben, weten we nog altijd niet welke concrete individuele radicale keuzes tot rebellie brengen. Waarom handelt een Duval zoals hij handelt? Uit ellende, temperament, anarchistische lectuur, omgang met middens waar revolutionaire stimulansen gisten, toeval? Wat brengt een rebel voort? We weten het niet. Hetgeen we af en toe kunnen aanduiden zijn de keuzes en gevolgen van deze keuzes, die we daarenboven alleen maar kunnen zien in de misvormende spiegel van de reconstructie.

Het hart, of beter gezegd, de gevoelens.

Maar kunnen gevoelens daarentegen ook element van orde, van omzichtigheid, kortom, van instemming zijn? Zonder twijfel. Er bestaat geen gelijkstelling tussen gevoelens en rebellie, want dat zou klinken als beweren dat om te rebelleren je de rede in slaap moet sussen. Verstand en bewustzijn, nadenken en studeren, kunnen belangrijke elementen van de revolutionaire actie zijn, die hier verstaan wordt als beginnende bij de individuele revolte, maar daar ook niet tot samengevat kan worden. Elke bedenking leidt tot een bewustwording: hoe meer we weten, hoe minder we ons kunnen verschuilen achter het excuus niet te weten.

Maar niet elke bewustwording leidt automatisch tot het breken van het evenwicht, tot de dimensie van de aanval. Vaak maken het bewustzijn, het denken de actie zwaarder; maken ze de ontwikkeling ervan niet gemakkelijker. Op andere momenten gebeurt het tegenovergestelde, maar hoe kan je je daarin oriënteren?

Er bestaat geen algemene regel en evenmin een voldoende begrijpbare tendens. Het vaakst zijn het niet de geschade belangen die aanzetten tot rebellie, maar wel de beledigde waardigheid. En voor het antwoord op de onderdrukker, een antwoord dat dan aanval wordt in de loop van de rijping ervan, is maar weinig nodig.

De slavernij van één enkele mens op aarde is mijn slavernij omdat ik omwille van zijn lijden nooit vrij kan zijn. Zoals je ziet, gaan we hier ver voorbij de eenvoudige eis. Alleen door een metafoor die de inhoud loochent kan je een verdediging van de eigen belangen (bijvoorbeeld in een vakbondsdiscours) zien als een strijd tegen belediging van de waardigheid. Zeker, de wegen van de revolte zijn slingerpaden, maar ze vertonen wel analogieën.

Duval rijpte door de actie ten midden van de ellende en de moeilijkheid van het leven, maar ook door de theoretische uitdieping, de discussie, de volksassemblees. Daarna, op een consequente manier, dacht hij na over wat hem te doen stond. Hij verschafte zich de middelen om te handelen (eerst en vooral geld) en viel de vijand aan. Wanneer je overtuigd bent van wat je doet, wordt alles uiterst eenvoudig. Dan kan niets je nog tegenhouden. Eens je de eenheid van theorie en actie verwezenlijkt hebt, kan die niet makkelijk gebroken worden.

Elders het gezever, het afwegen, het afwachten.

 

Alfredo M. Bonanno

Deze tekst werd gepubliceerd als inleiding tot Clément Duval, Memorie autobiografiche, Arkiviu-bibrioteka “T. Serra”, Guasila, 1996. De tekst werd daarna opgenomen in Alfredo M. Bonanno, A mano armata, 2de uitgave, Edizione Anarchismo, Trieste, 2009.

 

 

[1]           Vittorio Pini (+-1860 – 1903). Nadat Pini in de jaren 1870 had deelgenomen aan de activiteiten van de internationalisten in Italië, emigreert hij in 1886 naar Frankrijk. Met andere anarchistische kameraden vormt hij een anarchistische groep («    De onverzettelijken van Londen en Parijs    », «    De landlopers van Parijs    », de «    Rebellen van Saint-Denis    » of nog «    De groep van de onvindbaren    »). De groep wijdt zich ondermeer aan onteigeningen en doet een hele reeks stoutmoedige inbraken bij de machtigen der aarde. De buit wordt grotendeels gebruikt om anarchistische kranten te financieren zoals «    Il Ciclone    » (1887) en «    Il Pugnale    » (1889). De groep richtte ook een drukkerij op. In 1888 wordt Pini door de Italiaanse Ambassade beschuldigd van verschillende acties: het neersteken van een agent van de Italiaanse regering, inbraken, vervaardiging van explosieven en het opzetten van een plan om een Italiaanse generaal te vermoorden. Pini zou ook mee aan de basis liggen van de «    La Cloche de Bois    », een groep die kameraden die in moeilijkheden zaten hielp om discreet te verhuizen wanneer ze hun huur niet meer konden betalen. Italiaanse socialisten beschuldigen hem er daarenboven van op de loonlijst van de politie te staan. Op 13 februari 1889 trekt hij samen met Luigi Parmeggiani naar Italië om één van de twee lasterende socialisten neer te steken in Mirandola. Drie dagen later probeert de politie hen te arresteren, maar de kameraden schieten terug en kunnen vluchten naar Frankrijk. Op 18 juni 1889 wordt hij na verklikking gearresteerd, samen met de kameraden Placide Schuppe, zijn broer, Maria Schoenen en de vriendin van zijn broer. Tijdens het proces van 4 november 1889 probeert Pini zijn veronderstelde medeplichtigen te ontlasten en eist zijn inbraken op: «    Wees er gerust van, ik krijg geen schaamrood van jullie beschuldigingen en haal er een zacht plezier uit door jullie dief te worden genoemd.    » Pini wordt veroordeeld tot 20 jaar dwangarbeid in Guyana. In 1898 ontsnapt hij, maar wordt later terug gepakt in Suriname. In 1903 sterft Pini in Guyana.

Auguste Vaillant (1861-1894) wierp op 9 december 1893 een zware bom in het Franse Parlement tijdens een zitting van de afgevaardigden. Vijftig mensen raken gewond, waaronder Vaillant zelf. Vaillant wilde ondermeer de executie van Ravachol wreken. Tijdens de rechtszitting verklaart hij «    Heren, binnen enkele minuten gaan jullie mij treffen, maar ondanks jullie verdict zal ik op z’n minst tevreden zijn de huidige maatschappij verwond te hebben, deze verdoemde maatschappij waar we één man zinloos zien uitgeven waarmee duizenden families kunnen gevoed worden, deze schandelijke maatschappij die aan enkele individuen toelaat om de sociale rijkdommen toe te eigenen. Moe om dit leven van lijden en lafheid te leiden heb ik deze bom gebracht naar de eerste verantwoordelijken voor het sociale lijden.    » Hij wordt ter dood veroordeeld en sterft op 5 februari 1894 door de guillotine. Op 24 juni 1894 neemt Sante Geronimo Caserio, een Italiaanse anarchist, wraak door de president van de Franse Republiek, Sadi Carnot, dood te steken in Lyon.

 

[2]           Clément Duval schreef zijn memoires, Moi, Clement Duval, bagnard et anarchiste met de hulp van de anarchist Luigi Galeani. Een eerste, Italiaanse uitgave werd gepubliceerd door L’Adanuta dei Refrattari (New York), enkele vertaalde uittreksels verschenen in l’Endehors in Frankrijk. Het moet gezegd worden dat Galeani er niet voor terugschrok om wat dingen te “herschrijven”, passages weg te laten etc.

 

[3]           Jean Grave (1854-1939) was een belangrijk schrijver en protagonist van de Franse anarchistische beweging. Hij lag aan de basis van het tijdschrift Les Temps Nouveaux dat meer dan 900 nummers uitbracht. Hij was een doctrinair verdediger van het libertaire communisme en kon individualisten, illegalisten en autonome anarchisten niet verdragen. Hij verspreidde zelfs het valse gerucht dat de anarchist en individualist Albert Libertad een politie-informant was. Jean Grave ondertekende het “Manifest van de Zestien” waarmee verschillende anarchisten die al lang actief waren (zoals bijvoorbeeld Kropotkin) hun steun toezegden aan de regeringen die vochten tegen Duitsland in de Eerste Wereldoorlog.

 

[4]           Possibilisme is de politieke idee en strategie die het uiteindelijke doel opsplitst in verschillende etappes (stapje per stapje) en in die zin zowat synoniem is voor reformisme.

 

[5]           Buenaventura Durruti (1896-1936) en Francisco Ascaso (1901-1936), twee bekende Spaanse anarchisten, vormden in de jaren ’20 de groep Los Solidarios, een aanvalsgroep die vele aanslagen ondernam. In juni 1923 vermoordde Los Solidarios de kardinaal Soldevilla die één van de belangrijkste financiële ondersteuners van de zogenaamde pistoleros was, tuig dat door het Spaanse patronaat betaald werd om arbeidersverzet te breken door strijders te verwonden en vermoorden. Na de aanslag vluchtten Durruti, Ascaco en Jover naar Zuid-Amerika, en in Argentinië nemen ze deel aan een hele reeks bankovervallen om de beweging te financieren. Ze keren clandestien terug naar Frankrijk waar ze op 25 juni 1926 worden aangehouden. Ze worden veroordeeld tot een gevangenisstraf en het land uitgewezen. Verschillende Europese landen waaronder Zwitserland en België doen daarna hetzelfde met de drie kameraden. Daarna keren ze terug naar Spanje om de anarchistische strijd daar voort te zetten.

De Encyclopédie anachiste was een project van Faure tussen 1925 en 1934. Alleen het eerste deel, 2893 pagina’s in vier volumes, een anarchistisch ‘woordenboek’, wordt ook werkelijk uitgegeven. Honderden anarchisten van alle strekkingen werken eraan mee.

 

[6]           Léon-Jules Léauthier (? – 1894) was een jonge anarchistische schoenmaker die in 1894 besliste om de eerste bourgeois die zijn pad kruiste te vermoorden. “Ik zal geen onschuldige treffen wanneer ik de eerste bourgeois die ik tegenkom aanval.” In een restaurant kiest hij een gedecoreerde klant uit (die blijkt een Servisch minister te zijn) en vermoordt hem met een priem; Hij wordt veroordeeld tot levenslange dwangarbeid en sterft in 1894 tijdens de revolte op de Îles du Salut in Guyana.

Edouard Marpeaux (1866-1894) nam als anarchist deel aan de “Ligue des anti-patriotes” in Parijs en aan de onteigenaarsgroep rond Pini en verwezenlijkte verschillende onteigeningen. Op 17 november 1893, toen hij de post ging afhalen, probeerde hij te ontkomen aan een politievalstrik door een agent dood te steken. Hij wordt alsnog gearresteerd en op 28 februari 1894 veroordeeld tot levenslange dwangarbeid. Hij sterft enkele maanden later, op 23 oktober 1894, tijdens de opstand op de Îles du Salut in Guyana.

 

[7]           Alfredo M. Bonanno, Laten we het werk vernietigen, laten we de economie vernietigen, Typemachine, Gent, 2007, of in Salto, nummer 2, november 2012 onder dezelfde titel.

 

Soms zou je denken dat het echt jammer is dat de “referentierevolutie” voor de anarchisten die van Spanje 1936 is. Een revolutie die ontstaan was als razende, vastberaden en bewuste reactie op een staatsgreep. Een revolutie die kon rekenen op een grote specifieke anarchistische organisatie die op haar beurt de grootste vakbond van het land beïnvloedde. Een revolutie waar sommige anarchisten toetraden tot de regering en de militarisering aanvaardden in naam van de urgentie, van de tactische noden van het moment. Drie elementen in één enkele ervaring die voor historisch model doorgaat en daardoor in de geest van vele anarchisten de idee heeft geworteld dat de revolutie nood heeft aan: a) een zogezegde ideale motivatie van superieure orde; b)een kwantitatief aanzienlijke volkssteun; c) een behendig en aandachtig opportunisme dat bereid is om zich te ontdoen van eender welk principe dat té hinderlijk geacht wordt. Een waar ongeluk, want daar waar die drie elementen afwezig zijn, of zelfs als je er maar één van weigert, blijft er voor velen niets anders over dan de berusting of de strijd begrepen als privé-duel. En nochtans…

Je kan zoveel stilstaan als je wil bij de huidige afwezigheid binnen de maatschappij van een streven dat het vreedzame overleven ten midden van de koopwaar overstijgt terwijl het zou volstaan om aandachtig te kijken naar de geschiedenis van revoluties (of van rellen) om op te merken dat die van Spanje, met haar nobele zaak, eerder een uitzondering vormt. In de andere gevallen was er bijna altijd een situatie van algemene ontevredenheid en hevige sociale spanningen die plots omwille van een onbeduidende reden ontploften. In 1871 in Frankrijk ontstond de Commune na geruzie over het verplaatsen van de kanonnen die de hoofdstad moesten verdedigen, in een natie die in oorlog en reeds verslagen was. In 1913 in Italië begon de Rode Week toen een iets te zenuwachtige gendarme knalvuurwerk verwarde met geweerschoten en op zijn beurt de trekker overhaalde. In 1918 in Duitsland was het voorwendsel de verlopen voedselpakketten die men aan de matrozen op de oorlogsbodems had gegeven. Ging het over periodes waar de sociale kwestie toch al aan de orde van de dag was? Dat is waar. Maar in Los Angeles in 1992 was het omwille van het uitblijven van een veroordeling van gewelddadige flikken die toevallig gefilmd werden terwijl ze aan het doen waren wat alle politieagenten overal te wereld dagelijks doen. In Albanië in 1997 ontplofte de boel omwille van een zoveelste financiële speculatie. En zo gaat het verder tot op de dag van vandaag, tot aan de recente Arabische opstanden die ontketend werden door de brandende zelfmoord van een Tunesische straatverkoper. Al die gebeurtenissen vormen uiteraard niet de redenen waarom revoluties of opstanden losbarsten, want de dieperliggende wortels daarvan zijn altijd en zullen altijd samen te vatten zijn tot de afwezigheid van een leven dat het waard is om geleefd te worden. Het gaat over voorwendsels. En de voorwendsels zijn bijna altijd banaal.

In werkelijkheid beïnvloedt de veralgemening van het bewustzijn – eens “klassenbewustzijn” genoemd – nu ook weer niet zo veel de genese van opstanden en revoluties, want die hebben zulk bewustzijn niet nodig om los te barsten. Stroomden Los Angeles in 1992, Albanië in 1997 of Tunesië in 2010 soms over van subversieve groepen met krachtige volkssteun? Nee, ze stroomden alleen over van woede, frustratie en wanhoop. En dat volstaat. De eventuele aanwezigheid van subversievelingen speelt, kan spelen, in de loop van de gebeurtenissen, op het vervolg van de sociale ontploffing, op de mogelijkheden en perspectieven die geopend worden. Een revolutie zonder anarchistische stem zal ongetwijfeld meer moeite hebben om de anarchie te naderen, om te experimenteren met vormen van zelforganisatie en zelfbeheer binnen sociale verhoudingen zonder hiërarchische orde en zal de weg meer open laten voor autoritaire oplossingen die er dan de hele horizon van worden. Daarom is het belangrijk om je voor te bereiden, zowel op theoretisch als op praktisch vlak, voor wat er kan gebeuren. Daarom is het fundamenteel om nu al de afkeer van alle partijen, de haat voor alle autoriteit, de nood aan autonomie te verspreiden. Maar het gebrek aan preventieve verspreiding van het subversieve virus is op zich geen synoniem voor afwezigheid van insurrectionele mogelijkheden. Dat zou neerkomen op in de vergissing te vervallen dat er geen revolutie kan zijn zonder revolutionaire theorie. Als we rondom ons de massa’s niet op straat zien komen onder het vaandel van de anarchie of het communisme, zou je daar dan uit moeten afleiden dat het beter is om thuis te blijven? Uiteraard niet. Eigenlijk zou hetgeen Bakoenin overkomen is toen hij Frankrijk verliet ons iets hebben moeten leren. Enkele maanden voor het begin van de Commune uitte hij de woorden dat er geen revolutionaire mogelijkheden meer waren in dat land. Er bestaat geen meetbare en programmeerbare revolutionaire wetenschap met toe te passen ijzeren wetten, bijvoorbeeld. Dat één van de krachten die de revolutie bepaalt, zoals die goede Galleani vaak zei, het onvoorziene is. Dat alleen de meest absolute sociale vrede er het graf van delft. En dus dat we vandaag voortdurend tegenover gelegenheden staan die vaak te wijten zijn aan toeval, gelegenheden die we moeten weten te grijpen in hun vlucht en moeten weten overhoop halen om er het gebruik van te maken dat ons past. Troostend wiegeliedje? Niet echt, want door zo te handelen verplaatsen we de aandacht van een objectief buitenliggend mechanisme dat ons troost naar een individuele vastberadenheid die vandaag erg uit de mode is.

Als er iets is dat de anarchisten zou moeten kenmerken, dan is het wel de weigering van de tirannie van het aantal, de weigering van de politiek. Het individu voor alles. Welke zin heeft het om steun van de massa’s te proberen bekomen waarvan we maar al te goed weten dat die veranderlijk is, niet bepaald wordt door een keuze, maar door een humeur dat van het ene op het andere moment kan omslaan in het tegenovergestelde? Willen we echt de competitie inzake demagogie aangaan met de verschillende politieke rackets in het geloof dat we geslepener zouden zijn op dat absurde terrein? We zeiden het al, revoluties barsten los ook zonder subversievelingen. Het is niet de kwantitatieve groei van de specifieke revolutionaire beweging of het percentage volkssteun die revoluties veroorzaakt. Daarenboven is het niet gezegd dat de volkssteun een synoniem is voor overwinning, daar hebben de Spaanse anarchisten zich wel van kunnen vergewissen. De twee miljoen mensen die achter de doodskist van Durruti liepen hebben geen veertig jaar van franquistische dictatuur verhinderd. Die steun kan in mindere of meerdere mate bestaan, en daarenboven is ze tijdelijk en van voorbijgaande aarde; waarom zou het dan de permanente bekommernis en het referentiepunt van elke actie moeten zijn? Alleen maar omdat de uitgebuiten geen anarchisten nodig hebben om te revolteren, maar de anarchisten de uitgebuiten nodig hebben om de anarchie te naderen? Zoals wel eens gezegd wordt zijn het niet die anarchistische straathonden die de revolutie voeren. Zeker, de kracht van de schok van het aantal is noodzakelijk, daar bestaat geen twijfel over, maar wie zegt dat dit aantal alleen maar kan bestaan door elk van de afzonderlijke elementen ervan te gaan versieren? Ook daar spelen het toeval en het onvoorziene een fundamentele rol. Het perspectief van een numerieke kracht die bekomen werd omdat men erin geslaagd is andere individuen te fascineren met de eigen ideeën en praktijken – en die daarom uniek moeten zijn en zich moeten ontdoen van de blubber van de linksistische eisen – wekt heel wat meer enthousiasme op dan een numerieke kracht die bekomen werd door hier en daar instemming te gaan bedelen, door zich overal in een goed daglicht te plaatsen met de hoed in de hand en de dromen verborgen in je zakken. Een a priori volkssteun kan alleen maar degenen die machtsverlangens hebben doen likkebaarden, degenen die branden van goesting om “de massa’s te organiseren” omdat ze zichzelf uiteraard competenter beschouwen dan de staat en de belanghebbenden zelf (het is te zeggen, de menselijke wezens die de massa’s vormen). Wat er zou kunnen gebeuren tijdens een revolutie, in het heetst van de strijd, hoe wil je dat voorzien? Het is vele malen gebeurd dat totaal onbekende ideeën en praktijken in één klap ontdekt of geherwaardeerd werden zonder dat daarvoor een voorafgaand promotioneel of pedagogisch proces nodig was. Want ze werden overgenomen, verspreid en geperfectioneerd zonder enig contact met hun verschillende protagonisten. Alsof de revolte zich niet verspreidt door directe besmetting, maar eerder door indirecte weergalm. Eerder dan links en rechts handjes te schudden is het dus beter om intens te trillen.

Uiteindelijk is alles een kwestie van te begrijpen wat we willen. De veralgemening van een perspectief dat ons nauw aan het hart ligt, of persoonlijke erkenning? Dat alsmaar meer individuen vijandig staan tegenover de autoriteit en voor zichzelf beslissen hoe te leven buiten en tegen de instellingen, of dat alsmaar meer mensen aan onze lippen hangen en komen applaudisseren voor onze projecten van libertaire sociale organisatie?

Eén van de meest genadeloze kritieken tegen de Spaanse anarchisten kwam van een bekende anti-stalinistische communist die eveneens aanwezig was op het strijdterrein in 1936. In de artikels die hij later aan de gebeurtenissen wijdde kon hij er zich niet van weerhouden om de spot te drijven met die anarchisten, trotse vijanden van de staat aan de vooravond van de revolutie om vervolgens ministers te worden wanneer de revolutie losbarst. En die niet alleen hun ideeën hebben tegengesproken door af te zien van de essentie zelf ervan, maar die het daarenboven gedaan hebben om de bourgeoisie te hulp te schieten! Tegenover zo’n miserie ging hij prat op de oprechtheid en coherentie van zijn communistische gelijken die zeggen wat ze willen doen, en proberen te doen wat ze zeggen: de macht grijpen om die uit te oefenen tegen al hun vijanden. Punt uit. Op degenen die hem erop wezen dat de compromissen van de Spaanse anarchisten te wijten zouden zijn aan het uitzonderlijke karakter van de situatie (een oorlog die de revolutie bedreigde) antwoordde deze communist met de glimlach op de lippen dat er geen revolutie bestaat die zich afspeelt in normale omstandigheden. De revolutie is de uitzondering. Als je op het moment van de feiten exact het tegenovergestelde in de praktijk brengt van wat je altijd getheoretiseerd hebt wordt je pathetisch en belachelijk. Dan is het beter om je vergissing in te zien, eerlijk te zijn en van kamp te veranderen eerder dan excuses te prevelen. Hoe zou je hem ongelijk kunnen geven? We raken er niet uit. Ofwel denk je dat de anarchistische ideeën niet alleen theoretiseerbaar zijn in kalme periodes, maar ook praktiseerbaar zijn op stormachtige momenten; ofwel lever je jezelf over aan het goede oude gezond verstand: zeggen is één ding, doen is iets anders. In het eerste geval blijft het anarchisme vooral een ethische spanning. Daad en gedachte gaan dezelfde tred, niet uit respect voor een ideologische identiteit die buitenshuis geleend werd, maar om je innerlijke individualiteit te bevestigen. En dan is geen enkel compromis, geen enkel opportunisme mogelijk, want dan is het, letterlijk, ondenkbaar. In het tweede geval neemt de politiek de overhand op de ethiek. Maar welke zin heeft het dan om de nood aan directe actie, de moed van de eigen ideeën, de weigering van elke vorm van politieke integratie te verdedigen als je je dan – in het licht van strategische berekeningen – haast om exact het tegenovergestelde te doen? Dat is een beetje zoals prat gaan op je integriteit in afwezigheid van verlokkingen om je er dan bij de eerste gelegenheid van te ontdoen.

En kom alsjeblieft niet af met de goede bedoelingen, het heeft geen zin daarover te praten. Die staan niet ter discussie. Niemand kon en kan vandaag twijfelen over de generositeit van een Juan García Oliver, één van de dichtste kameraden van Durruti. Maar hoe vreselijk is het om een anarchist van de Solidarios, ex-gevangene en onteigenaar van banken, te zien eindigen als minister van Justitie. En in die hoedanigheid het “staakt-het-vuren” bevelen aan de bevolking van Barcelona die in mei 1937 in opstand kwam tegen de machtsgreep van de stalinisten.

Het heeft geen zin om rond de pot te draaien: als een bepaald “extremistisch” anarchisme nooit de revolutie gevoerd heeft, zoals de meest realistische onder de realisten graag herhalen, heeft het “politieke” anarchisme altijd geleid tot collaboratie met de autoritaire krachten, garantie voor verraad en nederlaag. We moeten dus werkelijk alle modellen achterwege laten en onze mogelijkheden bestuderen als we willen slagen daar waar altijd gefaald werd. Maar dan, een uitdaging voor een uitdaging, waarom zou dat dan niet moeten gebeuren om eindelijk kracht te geven aan het eigen streven eerder dan om voor de eerste keer een politieke affaire vrucht te laten afwerpen?

 

[Gepubliceerd op Finimondo.org, 11/9/2012]