Grecia – “Niente e finito. Tutto comincia adesso.”

March 21st, 2013 by Salto

Lo sapevano tutti che non poteva durare ancora a lungo. La «mina vagante» greca, come veniva chiamata dai broker di mezzo mondo, prima o poi sarebbe esplosa. Da un paio di anni il paese vive sull’orlo del precipizio, boccheggiando e prendendo tempo. Nel dicembre 2008 l’uccisione di Alexis è stata solo la scintilla che ha fatto divampare una rivolta che era già nell’aria, di fronte a condizioni di vita che si facevano insostenibili. Le lacrime promesse un anno fa dal ministro dell’economia sono state sì versate, ma attraverso uno stillicidio lento anche se non proprio indolore. Infatti, per tutto questo periodo, con alti e bassi, le proteste hanno continuato a lievitare. Più i mesi passavano, più il cappio del Fondo Monetario Internazionale e dell’Unione Europea si stringeva e più diventava evidente che nulla poteva impedire alla popolazione greca di scendere in strada e protestare. Che questa situazione di stallo, di apnea, non potesse continuare a lungo, lo sapevano tutti. Prima o poi, s’imponeva una scelta. Drastica e radicale.

Ieri, domenica 12 febbraio 2012, questa scelta è stata compiuta. Il Parlamento doveva varare in giornata il decreto onde approvare le misure di austerità imposte dalla cosiddetta Troika in cambio di un prestito miliardario. I termini dell’accordo non sono noti, ma si sa che prevedono liberalizzazioni, tagli della spesa sociale, licenziamenti di massa nel settore pubblico, riduzione vertiginosa di salari e di pensioni già ai minimi termini. In due parole: basta vaselina.

Ma ieri, 12 febbraio 2012, non è stato solo il governo ad aver fatto la sua scelta. Nel pomeriggio, appena cessata un diluvio di pioggia, le strade di Atene e di altre città greche si sono riempite di donne e uomini che non potevano starsene chiusi in casa ad attendere che la televisione annunciasse la fine di ogni loro speranza. Una folla enorme, incalcolabile. Stanchi? Certo. Indignati? Senz’altro. Ma, soprattutto, furiosi. Nonostante numerosi arresti preventivi scattati nella mattinata, nonostante la polizia avesse circondato la facoltà occupata di Giurisprudenza tentando invano di impedire agli occupanti di partecipare alla manifestazione, piazza Syntagma, davanti al Parlamento greco, si è riempita rapidamente di gente venuta da tutte le parti. E quando in mezzo a quella varia umanità sono comparsi i manifestanti incappucciati, armati di bastoni e molotov, quella folla straripante ha applaudito. Perché, a detta degli stessi giornalisti, l’ostilità nei confronti di ogni rappresentante dello Stato era palpabile fra tutti i presenti. E questa volta, mentre gli scontri iniziavano, mentre l’aria si faceva acre per il fumo dei lacrimogeni, il servizio d’ordine del sindacato di sinistra — che pochi mesi fa si era schierato servilmente a protezione del Parlamento — non riusciva nemmeno a raggiungere la piazza.

Così, mentre dentro il palazzo la classe politica si preparava a capitolare all’economia, fuori gli esseri umani si battevano per la vita. Per farlo, non hanno nemmeno dovuto attendere di conoscere l’esito della votazione finale. Il fuoco greco, enigma irrisolvibile e quindi inestinguibile, ha bruciato quanto ha trovato sulla sua strada. Decine e decine di edifici — fra banche, negozi, grandi magazzini, biblioteche, cinema… — sono stati dati alle fiamme. Fra questi anche la banca Marfin, la stessa al cui interno erano morti i tre impiegati durante la manifestazione del 5 maggio 2010. Rasa al suolo. Il centro della città è completamente avvolto dal fumo degli incendi e dai gas lacrimogeni. Le strade sono stracolme di persone, vengono erette barricate, un po’ dappertutto si registrano violenti scontri con le forze dell’ordine.

Ma questa non è la solita cronaca greca, come siamo ormai abituati a sentirla (e ad ammirarla) da anni. Perché ieri qualcosa è cambiato. La decisione definitiva è stata presa e… non si può più tornare indietro. Le violente cariche della polizia non hanno impedito ai manifestanti di tornare più volte in piazza Syntagma. Le bottiglie molotov sono state accompagnate da nuovi ordigni incendiari, ancora più potenti. I temuti motociclisti della polizia Delta non fanno più tanta paura, dopo che una fune tesa in mezzo alla strada  ha dato in pasto ai manifestanti una loro unità. Il comune di Atene è stato occupato (e subito sgomberato). Alcuni commissariati di polizia, come ad Acropolis ed Exarchia, sono stati assaltati (numerosi poliziotti sono rimasti feriti e le volanti sono andate in fumo). L’abitazione privata di Costas Simitis (primo ministro dal 1996 al 2004) è stata attaccata. Ed a Omonoia, quartiere della capitale, un’armeria è stata saccheggiata. Non è più una rivolta…

Non è perciò un caso se la facoltà di Giurisprudenza, occupata da anarchici ed antiautoritari e considerata roccaforte della rivolta, è stata ieri circondata e presa ripetutamente d’assalto dalle forze dell’ordine. Inutilmente. Nonostante ci siano stati feriti fra gli occupanti, l’occupazione resiste ed annuncia: «Niente è finito. Tutto comincia adesso». Inoltre, se coloro che vengono indicati come i provocatori dei disordini sono stati ieri circondati fin dal primo pomeriggio, chi si è battuto dalle 17 alle 24 in tutte le strade di Atene?

E pensate che sia solo la capitale ad ardere? A Salonicco ci sono stati scontri con le forze dell’ordine, mentre le campane di una chiesa suonavano come a dare l’allarme generale. Manifestazioni di protesta anche a Patrasso, dove nei giorni scorsi sono avvenuti degli espropri nei supermercati con successiva distribuzione gratuita di beni. A Volos, i manifestanti prima hanno assaltato l’agenzia delle entrate, distruggendo i documenti che si trovavano all’interno, poi hanno dato alle fiamme il municipio. Invece a Corfù sono stati attaccati e distrutti completamente gli uffici di alcuni politici socialisti, fra cui quello dell’ex ministro della Giustizia Dendias. Occupazioni di comuni e prefetture si registrano in molti paesi.

E mentre Atene veniva messa a ferro e fuoco, nel tentativo di rendere digeribile il voto del Parlamento il ministro delle Finanze Venizelos ha dichiarato: «La scelta non è tra i sacrifici e non fare sacrifici, ma tra i sacrifici e qualcosa di inimmaginabile». Ed è vero. Ieri, 12 febbraio 2012, il governo greco ha scelto i sacrifici per i suoi sudditi. È quello che faranno domani il governo italiano, spagnolo, portoghese, belga… Chi non li accetta è inutile che invochi uno Stato più giusto, un mercato più equo, o il rispetto dei diritti umani. Ad Atene, culla della civiltà, la democrazia ha infine gettato la sua maschera d’ipocrisia. A chi non vuole vivere in ginocchio non resta che cimentarsi con qualcosa di inimmaginabile.

L’insurrezione.

 

[13/2/2012]

www.finimondo.org

Blanqui o l’insurrezione di Stato

March 21st, 2013 by Salto
Con Louis Auguste Blanqui (1805-1881) potremmo al massimo sentirci debitori di uno slogan e di un libro. Il primo è quel Né Dio né Padrone che diede il titolo al giornale da lui fondato nel novembre 1880, pochi mesi prima della sua scomparsa. Il secondo è l’avvincente L’eternità attraverso gli astri, meditazioni sull’esistenza di mondi paralleli e sull’eterno ritorno. Un grido di battaglia e un’opera filosofica di astronomia: tutto qui ciò che merita di essere ricordato di Blanqui. Il resto lo lasciamo volentieri nella pattumiera della storia, dagli altri suoi giornali (come La Patria è in pericolo) alla sua politica avanguardista ed autoritaria.
Non tutti condividono questa considerazione, tant’è che in questo ultimo periodo c’è chi si sta dando un certo da fare per riportare in auge il suo nome che sembrava destinato all’oblio. La sua riscoperta è stata iniziata dai sovversivi di stampo autoritario più vitaminici e meno ingessati, abili annusatori dell’aria del tempo. Di fronte al franare sempre più impetuoso di questa società, di fronte al continuo divampare dei fuochi delle sommosse, si saranno accorti che dietro l’angolo è più probabile (ed anche più desiderabile) che sia in arrivo un’insurrezione piuttosto che una vittoria elettorale dell’estrema sinistra (che si ritroverebbe per altro a dover gestire e risolvere una situazione senza vie d’uscita indolori). Ora, da questo punto di vista, avrebbero corso seriamente il rischio di lasciare campo libero a quei bifolchi di anarchici, i soli a non aver mai abbandonato le prospettive insurrezionali nemmeno negli anni più grigi di pacificazione sociale. I sinistri antenati della critica sociale, i cosiddetti “classici”, non potevano essere di grande aiuto, avendo perduto da tempo il loro smalto. Dopo che per oltre un secolo ne hanno acceso gli altarini, dopo che il loro pensiero ha fatto da faro illuminante in mezzo ad una burrasca rivoluzionaria conclusasi col più vergognoso dei naufragi, i loro nomi non offrono più alcuna sicurezza. Anzi, provocano veri e propri fenomeni allergici di rigetto. Blanqui, il dimenticato Blanqui, il maggior esponente dell’insurrezionalismo autoritario, ha quindi tutte le caratteristiche per essere un riferimento storico alternativo, originale, carismatico, all’altezza del tempo che viene.
Marx, che scaldava le sedie al British Museum per insegnare cosa fosse il plusvalore o la sussunzione del capitale, o Lenin al lavoro nel comitato centrale per preparare il trionfo della burocrazia di partito, diciamoci la verità, non attizzano più di tanto. Ma Blanqui, per Dio, che uomo! Innanzitutto la sua vita — protagonista di molti tentativi insurrezionali, soprannominato l’Enfermé per aver trascorso oltre 33 anni dietro le mura delle prigioni imperiali francesi — suscita un rispetto incondizionato tale da indurre ogni eventuale critica, se non al silenzio, almeno alla cautela. E poi la sua dirompente carica militante, la sua incessante agitazione, il suo fervente attivismo, si accompagnano a un linguaggio semplice ed immediato che esprime un pensiero comunista refrattario al freddo economicismo marxista. Ed è qui la sua attuale forza attrattiva. Con la mancanza di senno del poi, in quest’epoca dove gli occhi si fanno aguzzi solo per trovare alleanze, Blanqui lo possono apprezzare un po’ tutti: gli antiautoritari in fregola d’azione come gli autoritari bisognosi di disciplina. Può rappresentare la sintesi perfetta delle due anime che nel corso della storia hanno composto e diviso il movimento rivoluzionario. E se all’epoca era stato un po’ snobbato dagli eruditi del socialismo scientifico (i quali ne riconoscevano le buone intenzioni ma gli rimproveravano in fondo gli stessi difetti attribuiti a Bakunin), e decisamente contrastato dai nemici di ogni autorità, oggi — in piena eclissi del significato — ha tutte le carte in regola per riprendersi la sua rivincita.
Perché Blanqui non è solo l’agitatore permanente e focoso (e qui i libertari svengono dall’emozione), ma è anche il dirigente permanente e calcolatore (e qui si sperticano in applausi gli orfani del comunismo di Stato). Unisce il coraggio delle barricate al martirio della prigionia, l’occhio perso a scrutare il firmamento. Non formula grandi piani teorici, elaborazioni sofisticate indigeste allo striminzito stomaco contemporaneo, dà istruzioni per la presa d’armi. Non pretende una profonda riflessione, gli bastano i riflessi pronti. È l’icona rivoluzionaria perfetta da piazzare sul mercato odierno, oggi che non sono graditi i sistemi complessi su cui scervellarsi. Oggi si vogliono emozioni intense da consumare. E Blanqui non annoia con discorsi astratti, è un tipo pratico, lui, diretto, uno di quelli da ascoltare, da cui chiunque ha da imparare, quindi di cui fidarsi. Ecco perché è stato riesumato. Perché, fra le tante incarnazioni della dittatura rivoluzionaria, è il solo che abbia la possibilità di passare per un affascinante avventuriero, invece di rivelarsi fin da subito un meschino uomo di potere. Con un secolo e mezzo di ritardo, Blanqui acchiappa tutti. Avesse un profilo su Facebook, farebbe strage di «Mi piace».
Una rivalutazione, la sua, resa allettante anche per via dalla sua tattica d’azione. Di recente avete visto la classe operaia terrorizzare la borghesia oppure avete visto il sorriso aprirsi sul volto di Marchionne? Vi siete accorti di come il proletariato si stia battendo per la propria emancipazione o piuttosto di come indichi le teste calde alla polizia? Avete sentito le strade rimbombare per le masse di insorti diretti contro il Palazzo o invece per le masse di tifosi diretti verso lo stadio? Avete notato gli sfruttati appassionarsi alla critica sociale radicale o all’ultima puntata di un reality-show? Nelle sue memorie Bartolomeo Vanzetti ricorda le ore notturne trascorse sui libri, strappate con determinazione al sonno ristoratore dalle fatiche lavorative. Era un operaio, ma il suo tempo libero lo dedicava allo studio: per capire, per sapere, per non restare materia prima intrappolata negli ingranaggi del capitale (o nella dialettica di qualche intellettuale). Oggi le occhiaie dei lavoratori hanno ben altra origine. Chi vuole prendere parte alla guerra sociale in corso deve tenere conto perciò di questa ovvietà: le masse se ne infischiano della rivoluzione.
Ma questo non è più un problema, davvero, e lo sapete perché? Perché Blanqui se ne infischiava delle masse. Non ne aveva bisogno, gli bastava una elite lucida, capace, ardita, pronta a sferrare un colpo ben calibrato al momento opportuno. Le masse, come d’abitudine, si sarebbero adeguate al fatto compiuto. Insomma, anche nel bel mezzo dell’odierna alienazione capitalista, c’è chi ci ridona la speranza. Sono superati i leninisti, i quali non si rendono conto che non serve più costruire il grande partito in grado di guidare gli sfruttati. Sono superati anche gli anarchici, talmente stupidi da non accorgersi che non c’è più una coscienza da diffondere fra gli sfruttati onde evitare che finiscano in mano ai partiti. Quello che serve è quello che ci può essere, ovvero un pugno di sovversivi cospiratori in grado di elaborare ed applicare la corretta strategia. Un’incursione di mano e la questione sociale è risolta! Bisogna ammetterlo — Blanqui è l’uomo giusto riscoperto al momento giusto da persone che non possono essere altro che giuste.
Talmente giuste da guardarsi bene dal prendere in considerazione il pensiero di Blanqui nella sua sostanza, detestabile sotto molti aspetti. E lo sanno. Ne sono così consapevoli i suoi amici immaginari da limitarsi a decantarne la potenza, lo stile, il sentimento, la determinazione (tutte qualità ammirevoli, senz’altro, ma che non ci dicono granché sul conto di chi le possiede: anche Napoleone, Mussolini o Bin Laden avrebbero potuto vantarle). Ma i suoi amici reali, come il comunardo Casimir Bouis, per altro suo editore, non avevano dubbi in che cosa consistesse il prestigio di Blanqui: «egli è l’uomo di Stato più completo posseduto dalla rivoluzione». Già, la potenza blanquista, lo stile blanquista, il sentimento blanquista, la determinazione blanquista — tutte cose messe al servizio di un progetto politico ben preciso: la conquista del potere. E questo nemmeno il suo sorprendente libro di astronomia, nemmeno il suo slogan più azzeccato, riusciranno mai a farcelo dimenticare.
Chissà perché, volendo tessere le lodi di un cospiratore del passato, barricadero, perseguitato, influente sul movimento, a tanta brava gente non è venuto in mente il nome di Bakunin? Perché Bakunin è ricordato come il demone della rivolta, è sinonimo di libertà assoluta, e Blanqui è piuttosto sinonimo di dittatura. Bakunin auspicava «l’anarchia», Blanqui annunciava «l’anarchia regolare» (non è adorabile questo aggettivo?). Bakunin invocava «lo scatenamento delle cattive passioni», Blanqui prescriveva che «Nessun movimento militare deve avere luogo prima dell’ordine del comandante in capo, le barricate saranno innalzate solo nei luoghi da lui indicati» (l’autoelettosi comandante in capo, ça va sans dire, era ovviamente lui). Bakunin cercava fra i cospiratori qualcuno «pienamente convinto che l’avvento della libertà è incompatibile con l’esistenza degli Stati. Egli perciò deve volere la distruzione di tutti gli Stati insieme a quella di tutte le istituzioni religiose, politiche e sociali, quali: le Chiese ufficiali, gli eserciti permanenti, i ministeri, le università, le banche, i monopoli aristocratici e borghesi. Ciò al fine di permettere che sulle rovine di tutto questo possa finalmente sorgere una società libera, che si organizzi non più come oggi dall’alto in basso e dal centro alla periferia per mezzo di unità e di concentrazione forzata, bensì partendo dal libero individuo, dalla libera associazione e dalla comune autonoma, dal basso in alto e dalla periferia al centro, mediante la libera federazione». Blanqui cercava qualcuno che alla domanda «Subito dopo la rivoluzione, potrebbe il popolo governarsi da sé?», rispondesse «Poiché lo Stato sociale è corrotto, per passare a uno Stato sano sono necessari rimedi eroici: il popolo avrà bisogno per un certo periodo di tempo di un potere rivoluzionario»; e che magari mettesse in atto le sue disposizioni immediate quali «Sostituzione di un monopolio [di Stato] al posto di qualsiasi padrone espulso… Riunione nel demanio dello Stato di tutti i beni mobili e immobili delle chiese, comunità e congregazioni dei due sessi, come dei loro prestanome… Riorganizzazione del personale della burocrazia… Sostituzione di tutti i contributi diretti o indiretti con un’imposta diretta, progressiva, sulle successioni e sul reddito… Governo: dittatura parigina».
Se nel corso del XIX secolo Bakunin e Blanqui non sono stati solo due rivoluzionari come molti altri, se il loro nome ha acquisito tanta fama, è perché sono stati l’incarnazione di due idee diverse e contrapposte, perché hanno rappresentato di fronte al mondo intero i due possibili volti dell’insurrezione: quella anarchica contro lo Stato e quella autoritaria a favore di un nuovo Stato (prima repubblicano, poi socialista, infine comunista).
Sentirsi vicini all’uno o all’altro ancora oggi costituisce di per sé una scelta di campo inequivocabile.
Per Blanqui lo Stato rappresentava lo strumento propulsivo della trasformazione sociale, giacché «il popolo non può uscire dal servaggio che attraverso l’impulso della grande società dello Stato e ci vuole un bel coraggio per sostenere il contrario. Lo Stato infatti non ha altra missione legittima». Nel criticare le idee proudhoniane, egli sosteneva che qualsiasi teoria che pretenda di emancipare il proletariato senza fare ricorso all’autorità dello Stato gli sembrava una chimera; peggio, si trattava «forse» di un tradimento. Non che fosse così ingenuo da farsi illusioni. Semplicemente era persuaso che «benché ogni potere sia per sua natura oppressivo», cercare di farne a meno o addirittura di opporvisi equivaleva a «convincere i proletari che sarebbe facile marciare legati mani e piedi».
E chi cercasse di contrabbandare la rivalutazione dell’Enfermé come un interessamento alla pratica dell’insurrezione, necessità tecnica esente da ogni comunanza di prospettive, costui mentirebbe sapendo bene di mentire (ad eccezione naturalmente dei babbei libertari su cui non vale la pena spender parola). Perché Blanqui cercava sì un accordo «sul punto capitale, voglio dire sui mezzi pratici, che, in definitiva, sono tutta la rivoluzione», ma egli stesso non nascondeva il legame che unisce l’azione al pensiero: «Ma i mezzi pratici si deducono dai principi e dipendono pure dal giudizio degli uomini e delle cose». Uno dei suoi testi più celebrati, quelle Istruzioni per una presa d’armi che dopo i situazionisti continuano ad affascinare tanti giovani intellettuali aspiranti generali di una nuova armata rossa, non è solo un manuale ad uso degli insorti. Non a caso già nel 1931 la rivista Critique Sociale l’aveva pubblicato, non tanto perché attratta dal suo «lato strettamente “militare” anacronistico», quanto per sottolineare «il valore di questo importante contributo alla critica dei sollevamenti anarchici». Infatti quelle Istruzioni sono una continua apologia della necessità di un’autorità capace di porre fine ad una libertà considerata controproducente. Sono l’accorato grido di un uomo dell’ordine alla vista di tanto disordine — «piccole bande corrono qua e là, disarmano i corpi di guardia, prendendo polvere e armi agli archibugieri. Tutto viene fatto senza accordi né direzione, secondo la fantasia individuale». Sono un atto d’accusa contro «il difetto della tattica popolare, causa certa dei disastri. Nessun comando generale, quindi nessuna direzione… I soldati fanno soltanto di testa propria».
Insomma, se l’insurrezione esce sconfitta nonostante il coraggio e l’entusiasmo di chi vi partecipa è perché «manca l’organizzazione. Senza organizzazione, nessuna possibilità di successo». Il che sarà anche vero, ma come si ottiene questa organizzazione, questo coordinamento, questo accordo fra gli insorti? Attraverso la diffusione orizzontale, preventiva ed il più estesa possibile, di una consapevolezza, di un’attenzione, di un’intelligenza verso le necessità del momento (ipotesi libertaria), oppure attraverso l’istituzione verticale di un comando unico che pretende obbedienza da tutti, quei tutti tenuti fino a quel momento nell’ignoranza (ipotesi autoritaria)? Blanqui ovviamente ha le sue istruzioni pratiche da dare in proposito: «Un’organizzazione militare, soprattutto quando bisogna improvvisarla sul campo di battaglia, non è affare da poco per il nostro partito. Suppone un comando in capo e, fino a un certo punto, la serie abituale di ufficiali di ogni grado». Alla scopo di farla finita «con queste sommosse tumultuose di diecimila uomini isolati, che agiscono a caso, in disordine, senza nessun pensiero unitario, ciascuno nel suo angolo e secondo la propria fantasia», Blanqui non si stanca di fornire la sua ricetta: «Bisogna ripeterlo ancora: la condizione sine qua non della vittoria, è l’organizzazione, l’insieme, l’ordine e la disciplina. È difficile che le truppe resistano a lungo ad una insurrezione organizzata che agisce con tutto l’apparato di una forza governativa». Ecco qual è la pratica blanquista dell’insurrezione: un’organizzazione spietata con il nemico ma che sappia imporre al suo interno ordine e disciplina, su modello dell’apparato di una forza governativa.
A noi questo tanfo da caserma provoca solo orrore e disprezzo. Anche se in cima vi dovesse sventolare una bandiera rossa o rossonera, sarebbe sempre un luogo di costrizione e di abbrutimento. L’insurrezione che anziché svilupparsi in libertà a briglie sciolte si mettesse sull’attenti dinanzi ad una autorità sarebbe persa in partenza, sarebbe la semplice anticamera ad un colpo di Stato. Per fortuna, contro questa lugubre possibilità, si può sempre fare affidamento sull’inebriante piacere della rivolta che, una volta esplosa, è capace di mandare a monte tutti i calcoli di questi strateghi d’accatto.
Maurice Dommanget, che a Blanqui ha dedicato una vita intera di devozione, riporta il clima che regnava a Parigi durante il tentativo insurrezionale del 12 maggio 1839: «Blanqui cercava di dare ordini, di fermare le diserzioni che cominciavano, di “voler organizzare la folla”, compito difficile, quasi nessuno lo conosceva. Tutti gridavano. Tutti volevano comandare. Nessuno obbedire. Qui avvenne un litigio abbastanza vivo e sintomatico tra Barbès e Blanqui che nessuno fin’ora aveva segnalato. Barbès accusò Blanqui di aver lasciato partire tutti, Blanqui accusò Barbès di aver con la sua lentezza scoraggiato tutti e causato la partenza dei pusillanimi e dei traditori». Quando scoppia l’insurrezione, quando la normalità all’improvviso cessa di frenare le possibilità umane, quando tutti vogliono comandare perché nessuno vuole più obbedire, i sedicenti capi perdono ogni autorevolezza, si affannano inutilmente per riportare ordine, arrivano a litigare fra di loro. Il disordine delle passioni è stato e sarà sempre il migliore e più efficace antidoto contro l’ordine della politica.
Forse il modo migliore per cogliere l’abisso che separa la concezione autoritaria dell’azione insurrezionale da quella antiautoritaria è di metterle a confronto, nello stesso periodo e contesto storico. Nulla è più istruttivo a questo proposito di una comparazione tra Blanqui e Joseph Déjacque, l’anarchico francese proscritto dopo aver preso parte alle giornate del 1848. Qual è il modello organizzativo propugnato da Blanqui? Una struttura piramidale, rigidamente gerarchica, come ad esempio la sua Società delle Stagioni che ha preceduto il tentativo insurrezionale del maggio 1839: il suo primo elemento era la settimana, composta da sei membri e soggetta a una domenica; quattro settimane costituivano un mese, agli ordini di un luglio; tre mesi formavano una stagione, capitanati da una primavera; quattro stagioni costituivano un anno, comandato da un agente rivoluzionario; e questi agenti rivoluzionari costituivano assieme un comitato esecutivo, segreto, sconosciuto agli altri affiliati, il cui generalissimo non poteva che essere il solo Blanqui. Nel momento cruciale, quando infine fu decretata l’insurrezione, il comitato della Società delle Stagioni diffuse un appello al popolo in cui gli comunicava che: «Il governo provvisorio ha scelto dei capi militari per guidare il combattimento; questi capi vengono dalle vostre file, seguiteli! Vi condurranno alla vittoria. Sono nominati: Auguste Blanqui, comandante in capo…». Che le esperienze successive non gli abbiano fatto cambiare idea lo dimostrano, oltre alla già citata pubblicazione Istruzioni per una presa d’armi risalente al 1868, la sua Società repubblicana centrale del 1848 così come la Falange e i suoi gruppi clandestini di lotta del 1870. Per tutta la vita Blanqui non smise mai di complottare contro il governo in carica, ma sempre in modo militarista, gerarchico e accentratore, sempre allo scopo di istituire un comitato di salute pubblica al vertice dello Stato.
Déjacque, all’opposto, nelle note alla sua Questione rivoluzionaria (1854) evocava la possibilità e l’urgenza di passare all’attacco attraverso società segrete sollecitando la creazione di piccoli gruppi autonomi: «Che ogni rivoluzionario scelga, tra quelli su cui pensa di poter contare assolutamente, uno o due altri proletari come lui. E che in gruppi di tre o quattro, senza legame fra di loro e funzionando isolatamente, in modo che la scoperta di uno dei gruppi non conduca all’arresto di tutti gli altri, agiscano con uno scopo comune: la distruzione della vecchia società». Allo stesso modo, dalle pagine del suo giornale Le Libertaire (1858), ricordava come grazie all’incontro fra sovversivi e classi pericolose «La guerra sociale assume proporzioni quotidiane e universali… Ci completiamo, noi plebe delle officine, con un nuovo elemento, la plebe delle galere… Ciascuno di noi potrà continuare a ribellarsi a seconda delle proprie attitudini». Laddove Blanqui “invitava” il popolo a restare massa di manovra, inquadrata, disciplinata ed obbediente agli ordini dei suoi autoproclamatisi capi, Déjacque si rivolgeva ad ogni singolo proletario per spronarlo all’azione liberatrice, in base alle proprie capacità ed attitudini ed assieme ai complici più affini. Non c’è da meravigliarsi che lo stesso Déjacque abbia marcato a fuoco le aspirazioni dittatoriali di Blanqui: «L’autorità governativa, la dittatura, che si chiami impero o repubblica, trono o poltrona, salvatore dell’ordine o comitato di salute pubblica; che esista oggi sotto il nome di Bonaparte o domani sotto il nome di Blanqui; che esca da Ham o da Belle-Ile; che abbia come insegna un’aquila o un leone impagliato… la dittatura non è che lo stupro della libertà ad opera della virilità corrotta, ad opera dei sifilitici».
Anche qui, sentirsi vicini all’uno o all’altro non è indifferente e costituisce una scelta di campo inequivocabile.
C’è un altro aspetto di Blanqui che a qualche attento occhio rapace dev’essere sembrato meritevole di essere rispolverato — il suo opportunismo. Ostentando un certo disinteresse per le questioni teoriche ed un forte attaccamento ai soli problemi materiali dell’insurrezione, Blanqui è un pioniere di una tendenza oggi assai di moda negli ambienti sovversivi: il tatticismo (ricorso spregiudicato a manovre o espedienti per ottenere da altri quanto si desidera) in nome della tattica (tecnica d’impiego e di manovra dei mezzi militari). I suoi studiosi sono soliti usare il termine eclettismo per descrivere il suo abile e interessato volteggiare fra diverse posizioni. La sua concezione dell’insurrezione come risultato di una mossa strategica, e non come fatto sociale, lo portava alla conclusione che il fine giustifichi tutti i mezzi. Per lui non contava il modo, ma il risultato, ovvero l’effettiva conquista del potere politico. Ecco perché, nonostante la sua inclinazione per le cospirazioni, nel 1848 cercò di dirigere un movimento democratico favorevole alla partecipazione elettorale. Come ebbe a ricordare il suo compagno Edouard Vaillant, già suo portavoce al congresso della Prima Internazionale a Londra nel settembre 1871, «L’opera della rivoluzione era la distruzione degli ostacoli che ostruivano la via: suo primo dovere era “disarmare la borghesia, armare il proletariato”, armare il proletariato di tutte le forze del potere politico conquistato, preso al nemico. Allo scopo, i rivoluzionari dovevano andare all’assalto del potere, marciarvi contro per tutte le strade: agitazione, azione, parlamento ecc… Essi non si rinchiudono nella “prigione modello” di un dogmatismo qualsiasi. Non hanno alcun pregiudizio».
Questa mancanza di “pregiudizi” — che all’epoca, al di là di ogni considerazione di coerenza etica, erano semmai intuizioni dettate da un minimo di intelligenza — aveva portato Blanqui a risultati talvolta imbarazzanti. Nel 1879, pochi anni dopo aver tuonato che «bisogna finirla con il disastroso prestigio delle assemblee deliberanti», tentò senza riuscirvi di farsi eleggere deputato a Lione. Per realizzare questo lodevole progetto insurrezionale, chiese aiuto al suo amico Georges Clémenceau, allora deputato repubblicano radicale, a cui scriveva: «diventate alla Camera l’uomo dell’avvenire, il capo della rivoluzione. Essa non ha saputo né potuto trovarne uno dal 1830. Il caso gliene dà uno, non toglieteglielo». Ora, come è noto, Clémenceau farà effettivamente una grande carriera, diventando prima senatore, poi ministro degli Interni e per due volte presidente del Consiglio. Con la sua sanguinosa repressione di scioperi e rivolte culminata in diversi eccidi proletari, con la sua spietata caccia ai sovversivi di ogni colore e sfumatura, per non parlare del suo interventismo durante la prima guerra mondiale, si conquisterà il soprannome di «primo sbirro di Francia». Non si può dire che Blanqui sia stato molto lungimirante, avendo chiesto di diventare capo della rivoluzione proprio al futuro capo della reazione! Ma in fondo, non è strano. Aveva riconosciuto in Clémenceau la stoffa del leader politico, del condottiero. Non riusciva a comprendere che il potere è la tomba della rivoluzione.
Ecco perché non abbiamo motivi di rendere omaggio al cadavere di questo aspirante dittatore. Al di là forse di quello slogan e di quel libro, la sua memoria ci rimane nauseante. Nauseante come la sua potenza da Stato maggiore, il suo stile militare, il suo spirito da caserma, la sua determinazione in mimetica («I suoi amici erano convinti che la personalità in lui dominante fosse quella di un generale», scriveva il buon Dommanget). Che i suoi ammiratori, vecchi e nuovi capibastone del partito dell’insurrezione di Stato vadano pure a rimestare nella sua tomba, a respirarne con emozione i miasmi. Con i sommovimenti tellurici oggi in corso, chissà che non rimangano seppelliti assieme al loro Maestro — l’eternità attraverso il fango.
[3/12/2011]
www.finimondo.org

Utopia

March 21st, 2013 by Salto

Há algum tempo que ando a pensar escrever sobre umas quantas questões, e depois de ler alguns textos parece-me que o assunto do qual quero falar é um sentimento partilhado por outros companheiros.

Gostava de falar sobre uma necessidade que sempre senti, uma necessidade que nunca foi satisfeita, mas que pelo contrário tem ocupado cada vez mais espaço nas minhas reflexões nos últimos tempos: estou a falar da Utopia. Esta ideia assombra-me com renovada e cada vez mais forte persistência, talvez porque a sua busca se tem lenta mas inexoravelmente tornado menos obsessiva nos corações do que podemos geralmente definir como o movimento anarquista. Pelo menos esta é a minha impressão.

Talvez desiludidos com os anos que são agora percepcionados como uma acumulação de fracassos, ou talvez cansados pelos golpes repressivos (mais num sentido moral do que físico) que são sempre uma possibilidade quando estás em luta, tudo isto para depois ouvirmos que de qualquer modo nunca seremos capazes de concretizar os nossos sonhos mais selvagens… parece-me que existe uma tendência de tentarmos o mínimo: mais vale ganhar uma pequena luta para dar ânimo do que lidar com mais um falhanço apontando à vitória final. Mais vale reconfortar parte desta existência miserável do que arriscarmo-nos a nunca melhorar nada durante a tentativa permanente de a subvertermos. O forçar constante para melhorar a nossa adaptação às situações com que somos confrontados está a superar a tensão que não nos permitiria adaptarmo-nos; o frenesim e a ânsia de fazer algo, de estar activos e sentirmo-nos vivos, arriscam tornar-se um substituto da análise e da crítica necessárias para desenvolver a nossa projectualidade. Acabamos então por fazer como os outros e por falar como os outros, pensando que o uso de outra linguagem nos tornaria incompreensíveis, ameaçando isolar-nos. Todos participamos nas mesmas lutas e fazemos também as coisas exactamente da mesma maneira, usando os mesmos meios que, a longo prazo, nos esterilizam e imobilizam, para então descobrirmos que estamos todos demasiadas vezes a correr atrás do que o movimento anarquista costumava ser; abortámos as nossas capacidades criativas, sufocámos a imaginação necessária para entrar nas lutas em que embarcámos…

E essas lutas, então? Como meio de alcançar algo mais vasto e maior, estas lutas correm o risco de se tornarem um fim em si mesmas, e é neste caminho que perdemos o rasto à Utopia. As ocasiões em que falo com companheiros sobre sonhos maiores são cada vez mais raras. Não me estou a referir a essas divagações que pomos de lado assim que deixamos de fantasiar, mas a uma sublime aspiração a perseguir, algo por que lutar, algo a concretizar. Para mim, a Utopia não é uma ilha na terra do nunca, mas algo que bombeia o sangue para o coração e para o cérebro, uma ideia que nunca dá tréguas; ela é a tensão que me empurra a agir e, ao mesmo tempo, a consciência que me permite superar o medo. A Utopia é uma das razões por que sou anarquista, pois ela é a única coisa que me oferece a possibilidade de lutar, não apenas por um mundo novo, mas por algo que nunca existiu antes. Esta é a minha Utopia: a tentativa de concretizar algo que nunca foi alcançado antes, a luta por um mundo que não é este, nem tão pouco o de há alguns milhares de anos. Algo que podemos tentar apenas através de uma ruptura insurreccional, um momento que é nada mais que a abertura de uma possibilidade, que me deixa olhar para um profundo abismo e ter vertigens, deixando presente a possibilidade de que nas suas profundezas poderá estar algo completamente fascinante assim como algo absolutamente terrível. Em suma, um salto para o desconhecido sem saber de antemão como é que a sociedade que desejo tem de parecer, partindo sim daquilo que eu não desejo.

Pensando o impensável, como condição prévia para tentar o impossível.

 

«Aquele que começa pensando sobre o final quando está ainda no início,

aquele que precisa do sentimento de segurança para alcançar o fim ainda antes de começar, nunca chegará lá»

A. Libertad

L’Utopia

March 21st, 2013 by Salto
Era da un po’ di tempo che pensavo di scrivere di certi argomenti, e da alcuni scritti che ho letto mi è parso di capire che quello di cui scriverò è un sentire presente anche in altri compagni.
È una esigenza che avverto da sempre e che non solo non si è mai sopita, ma anzi negli ultimi tempi ha occupato uno spazio sempre maggiore nelle mie riflessioni: parlo dell’Utopia. La sua idea mi perseguita con nuova e rinforzata insistenza, e ciò forse è dettato dal fatto che la sua ricerca sia andata lentamente, ma inesorabilmente, se non venuta meno, quanto meno divenuta meno ossessiva all’interno di quello che, genericamente, possiamo definire come movimento anarchico. Questa almeno è la mia impressione. Forse delusi dagli anni in cui si sono incassate solo quelle che sono state avvertite come sconfitte, stanchi delle sonore bastonate che quando si lotta è sempre possibile incassare (morali più che fisiche), con la prospettiva di non vedere mai realizzati i propri sogni più proibiti, mi sembra ci sia una certa tendenza ad accontentarsi: meglio vincere una piccola lotta che dà morale, piuttosto che incassare un’altra sconfitta nella ricerca della vittoria definitiva. Meglio riuscire ad aggiustare un po’ le cose di questo misero esistente, piuttosto che rischiare di non migliorarle mai nella tentativo di sconvolgerlo definitivamente. La ricerca continua dell’adattarsi alle situazioni che offre la nostra epoca sta soppiantando la tensione che impediva di adattarsi; la frenesia del fare comunque qualcosa per sentirsi vivi ed attivi rischia di sostituire la capacità di analisi e critica utili a sviluppare una progettualità propria. Si arriva quindi a fare ciò che tutti gli altri fanno e a parlare come tutti gli altri parlano, perché usare un linguaggio diverso rende incomprensibili e si corre il rischio di restare isolati. Si partecipa tutti quanti alle stesse lotte ma, come se non bastasse, lo si fa tutti nello stesso modo, usando gli stessi mezzi che a lungo andare conducono alla sterilità, salvo scoprire che a furia di rincorrere quello che il movimento anarchico faceva, abbiamo abortito la nostra capacità immaginativa, atrofizzato la fantasia utile per proseguire le lotte che avevamo intrapreso…
E quelle stesse lotte? Da mezzo verso qualcosa di più ampio e grandioso, rischiano di trasformarsi in fine ultimo, ed è li che si perde di vista l’Utopia. Sempre più di rado mi capita di parlare, coi compagni, dei sogni più grandi, non intesi come sogni ad occhi aperti da mettere da parte una volta finito di fantasticare, ma come sublime aspirazione a cui tendere, come qualcosa da rincorrere per tentare di realizzarla. L’Utopia per me non rappresenta un’isola nel mondo che non c’è, ma una istanza che pompa il sangue al cuore e al cervello, un’idea che non dà tregua; è la tensione che mi spinge ad agire e la consapevolezza che permette di superare la paura. L’Utopia è uno dei motivi per cui sono anarchico, perché solo questo mi offre la possibilità di lottare non tanto e non solo per un mondo nuovo, quanto per qualcosa che non si è ancora mai realizzato.
È questa la mia Utopia: il tentativo di concretizzare questo qualcosa finora mai compiuto, l’aspirazione a vivere in un mondo che non sia quello attuale e nemmeno quello di qualche migliaio di anni fa. Qualcosa che è possibile tentare solo attraverso un momento di rottura insurrezionale, un momento che significherà unicamente l’apertura di una possibilità, che possa farmi affacciare su un baratro profondo e provare la vertigine, lasciando aperta la possibilità che in fondo ci sia qualcosa di terribilmente affascinante come pure di assolutamente terribile. Un salto verso l’ignoto, insomma, senza sapere in anticipo come dovrà essere la società che desidero, ma partendo da tutto ciò che non desidero.
Pensare l’impensabile, quindi, come condizione preliminare per tentare l’impossibile.
Chi contempla la meta fin dai primi passi,
chi ha bisogno della certezza di raggiungerla
prima di cominciare, non ci arriverà mai

A. Libertad

[10/11/2011]

Noi

March 21st, 2013 by Salto
Secondo la celebre frase di Mark Twain, «i redattori e le persone che hanno i vermi» sono i soli a poter utilizzare il termine «Noi», ma a quanto ci risulta nessuno ha mai fatto un’analisi approfondita dei rapporti di potere nascosti in questo monosillabo.
«Noi» suona egualitario, comune e cooperativo, anche se il più delle volte indica di fatto dei rapporti sociali gerarchici e coercitivi. Anche il fascismo, non scordiamolo, è una forma di collettività. Nella prima fase della nostra indagine, abbiamo scoperto diverse varianti del termine «Noi». Eccole, anche se si tratta di un elenco ben lungi dall’essere esaustivo:
Il Noi del leader: «… e noi daremo la nostra vita, se occorre, per proteggere la nostra patria!».
Il Noi del manager: «Quest’anno siamo riusciti ad aumentare la produttività del 25%, e questo investirà anche i profitti».
Il Noi del cuoco: «Dobbiamo pulire in fretta questa cucina in meno di mezz’ora».
Il Noi della baby-sitter: «Facciamo un po’ di capricci stasera? Forse è meglio se andiamo a letto?».
Il Noi del tifoso: «Andiamo ai mondiali quest’anno!». Ma certo che ci vai!
Il Noi dell’attivista: «Whose streets? Our streets!». Di chi precisamente?
Il Noi del partito: «Ora che le fabbriche sono in mano agli operai, possiamo iniziare la creazione del paradiso terrestre per l’Umanità!». (Un attimo prima di andare semplicemente in Siberia).
Il Noi di Zamyatin: un romanzo sottovalutato da cui Orwell si è ispirato molto per scrivere 1984.
Alcune forme di Noi fanno riferimento a corpi sociali del tutto mitici: il Noi del cittadino, ad esempio, il quale indica tutte le persone raggruppate all’interno della cittadinanza, essa stessa concessa dallo Stato-nazione, anche se alcuni cittadini hanno una posizione critica nei confronti dello Stato. Altre forme, come il Noi dell’identità, vogliono creare dei corpi sociali coscienti di se stessi (o «aventi una coscienza di sé») valorizzando una comunità mitica sulla base di una argomentazione indiretta.
Numerose sono le forme di processi collettivi che si nascondono nel «Noi». Nel mondo della politica, c’è il Noi democratico — «Abbiamo votato per l’espulsione del 40% dei nostri membri» — ed il Noi del consenso — «Abbiamo avuto bisogno di quattro settimane per scrivere un paragrafo che avrei potuto scrivere da solo in tre minuti».
Una lettura anarchica della parola «Noi» non potrebbe essere completa senza una indagine concernente il «Noi» del propagandista. Questo è un parente prossimo del Noi «plurale maiestatis»*, in quanto è tutto fuorché uno.
Il Noi del propagandista è popolare soprattutto fra i radicali che vogliono farsi passare per persone che comprendono da sole tutto un movimento sociale coerente. Nel migliore dei casi, si tratta di una immaginazione piena di speranza; ma nel peggiore, si tratta viceversa di quella del futuro despota che vagheggia la formazione di un esercito di ingranaggi, non riuscendo ad immaginare altre forme di rapporti.
Con queste ambiguità in mente, quale uso è ancora possibile della parola «Noi»?
Noi (eccolo, il «noi»!) vorremmo richiamare l’attenzione del lettore sulla nota battuta fra Tonto e Lone Ranger mentre sono inseguiti da un’orda sanguinaria di sedicenti indiani:
«Sembra che siamo nella merda, vecchio mio», constata Lone Ranger.
Al che Tonto risponde: «Cosa vuoi dire con “siamo“, uomo bianco?».
* L’idea che sta dietro il pluralis maiestatis è che il monarca parli sempre a nome del suo popolo. Allo stesso modo, si riferisce a decisioni del consiglio municipale come se fossero quelle de «la» città, invece che quelle del governo di questa città.
[trad. da Salto, n. 1, maggio 2012]

L’Egitto tra reazione e rivoluzione

March 21st, 2013 by Salto

Perforare lo spettacolo

È vero che quanto accade a migliaia di chilometri di distanza non è comprensibile, contrariamente a quanto succede appena dietro l’angolo? Che è possibile farsi un’idea unicamente di quello che conosciamo, di sentire il contesto nel quale siamo cresciuti? Ed è per questo che abbiamo poco da dire a proposito di un ambiente nel quale non abbiamo mai passeggiato, o di un luogo di cui non siamo originari? Che chi ha visto mezzo mondo deve per forza avere l’ultima parola? Che possiamo dire qualcosa a patto di aver letto dieci libri? È come se fossimo alla ricerca dello «specialista», di qualcuno a cui concedere una certa autorità in materia. Qualcuno «di laggiù», o magari un giornalista. Qualcuno a cui si potrebbe credere, «così è», e che ci permetta di smettere di riflettere per conto nostro. E inoltre: che ci bombardi con «i fatti» e stimoli in tal modo assolutamente tutto, tranne una nostra riflessione relativa alle «possibilità».

È incontestabile che certe conoscenze siano necessarie se si desidera discutere di un determinato soggetto. Non possiamo semplicemente dire «qualsiasi cosa», imballandola in una apparenza di verità. Non difendo qui il diritto di dire scempiaggini. Ciò di cui parlo è d’introdurre un’altra dimensione, nei concetti fissati legati alle conoscenze e nello spettro secolare dell’autorità, della cultura e dell’esperto (presunto tale per via del suo vissuto). Si tratta di una maniera più gioiosa di avvicinare la discussione, di un modo in ogni caso che rompe con la rigidità dei ruoli professore e allievo passivo, senza tuttavia spazzare via con un manrovescio l’importanza dello studio.

Parliamo di una sperimentazione, di un tentativo di abbordare in altro modo le conoscenze, di considerarle come uno stimolo che faciliti la fermentazione delle idee, come un innesco per pensare da sé, come un invito a partire alla ricerca… Una sperimentazione che la faccia finita con un rapporto nei confronti delle conoscenze e delle idee che pone (nel migliore dei casi!) chi ascolta in una posizione che gli lascia la possibilità di porre domande critiche, entrando quasi in competizione con chi avrebbe la parola. Questa maniera di essere critici entra perfettamente nei quadri della società, perché non butta a mare i ruoli impartiti.

Tale sperimentazione non comincia, né finisce, con qualche conoscenza. Essa ha bisogno di interesse, di curiosità, di passione, di capacità di mettere le cose in relazione, di una creatività che illumini le cose di una luce particolare, di un coinvolgimento nel soggetto in grado di dare un altro tenore alla discussione… La sperimentazione fornisce l’ossigeno che ci consente d’essere noi stessi, che permette di far saltare il maledetto sistema di punti e di regole della retorica, al fine di giungere ad una vera discussione, come fertilizzante per sviluppare qualcosa d’altro. La sperimentazione implica ugualmente un’altra maniera d’ascoltare, un modo che esige un vero interesse per chi parla, che esige, per un momento, di lasciare da parte i pregiudizi e di cercare di comprendere quanto viene messo in gioco. Ma attenzione, questo non vuole essere un discorso che sprona alla comprensione di posizioni insostenibili, e neppure all’obbligo di prestarvi orecchio. Si tratta di basare la discussione sul desiderio di condividere la libertà, d’incoraggiare in ciascuno e ciascuna l’amore per la libertà e la determinazione nella lotta.

L’importanza delle discussioni che organizziamo, dei testi che scriviamo, consiste nel fatto che non si limitano ad esprimere il «come sono le cose», ma sono anche, anzi soprattutto, dei tentativi di tessere legami fra il passato o l’altrove ed il presente e il qui. Così, l’accento si sposta e la riflessione riguardante l’interesse di un certo soggetto scalza il «no! – sì!». Lo scopo non è più di arrivare a la verità (che deve sempre venire attestata da un’autorità), ma ad idee, riflettendo, collegando le cose. Con ciò, non intendo disfarmi della responsabilità di ricercare delle informazioni che potrebbero aiutarmi a costruire classicamente una immagine più o meno coerente delle cose in cui non sono coinvolta. Ma mi sembra che la reciprocità sia primordiale nella discussione, che occorra un impegno di ognuno ed ognuna. Per farla finita col consueto dispositivo «specialista versus allievo», perché un certo argomento non può trovarsi unicamente nelle mani dell’uno, né essere consumato passivamente dall’altro. Esistono evidentemente migliaia di argomenti da affrontare e nessuno può imporre ad un altro di occuparsi a priori di questo o quello. Ma l’inclinazione alla reciprocità richiede come minimo un punto di partenza, d’apertura, una attitudine che respinga la fredda riserva «critica» che si basa spesso sulla sfiducia, talvolta a giusto titolo, talvolta no. Giacché perché darsi la pena di discutere assieme, quando non siamo interessati a scambiare qualche idea attorno ad un argomento?

 

Ho scritto questo testo perché ho la dolorosa sensazione che certi argomenti non facciano più né caldo, né freddo. «Perché l’Egitto, e non un altro paese?», mi si potrebbe domandare. Risponderei che la mia scelta è abbastanza fortuita. La ricerca di informazioni sulla situazione in Egitto mi ha incantata e ciò che leggo e vedo mi lascia ogni volta assai stupita, se non perplessa. Non sono gli avvenimenti in Egitto in sé, ma forse soprattutto ciò che questa situazione provoca in me. Il mio immaginario cristallizzato si apre ed inizio a sognare, non soltanto di un luogo sconosciuto, ma di possibilità sconosciute. In questo senso, faccio mio quello che accade là, e spero che la fiamma passerà anche a chi leggerà questo testo.

Così, l’accento da si sposta verso qui, o più precisamente verso il legame fra il là e il qui. Questo legame, al di là d’essere un dato oggettivo, è soprattutto interessante in quanto dato soggettivo. Un legame soggettivo guadagna in forza, in contenuto, in significato nella misura in cui ci sono individui che gliene danno. Nella misura in cui esistono individui che rendono vivo, in se stessi e nella loro pratica, ciò che accade là. Questo testo vuole essere un contributo a tale processo.

Se poniamo la questione in questo modo, se colleghiamo la nostra lotta con la lotta che ha luogo altrove, rompiamo radicalmente con lo spettacolo degli attori-spettatori. Così come è possibile appropriarsi delle conoscenze distillando idee e tentando di rispondere noi stessi alle domande, è possibile appropriarsi della lotta degli altri: ponendo le questioni a noi stessi, ponendole in prima persona come un «io» in lotta. In tal modo non consumiamo la lotta altrui alla maniera dei giornalisti, ma ne siamo solidali attraverso il legame che creiamo fra laggiù e qui.

Che cos’è «la» verità? Chi può dirlo? Quella che voglio avviare qui è una breve esposizione della griglia di lettura che a mio avviso è fondata. Ma, forse più importante: nella mia immaginazione, mi ritrovo a fianco di quegli altri, in quelle strade, grido per la libertà e mi chiedo quali contributi potremmo dare al fine di unire le diverse conflittualità qui. È il mio amore per la libertà di ognuno ed ognuna che mi spinge a creare un legame fra me, qui e quegli altri, laggiù.

Per tornare al primo paragrafo di questo testo: di fatto, penso che quello che ci blocca quando viene fuori l’argomento delle insurrezioni e delle sollevazioni è che facciamo fatica ad immaginarle. Non perché avvengono troppo lontano, o perché avvengono in un altro contesto culturale, ma perché la nostra facoltà di comprensione è fissa. Abbiamo bisogno di un bagliore di fantasia quando si tratta di insurrezioni. Se questo ci spaventa e se preferiamo restare incollati alla sola verità della realtà qui ed ora, non capiremo effettivamente nulla. Ma è un esercizio facile. Immaginarsi là. E si parte.

 

Una classe media di twitter in piazza per la democrazia?

La rivoluzione egiziana è stata, fin dall’inizio, descritta dai media occidentali come «una rivoluzione della classe media di twitter», «un evento pacifico in una piazza»,  «una saggia rivoluzione per la democrazia e le libertà liberali sostenute dall’esercito». Ma questa rivoluzione difficilmente potrebbe essere qualificata come pacifica. Si tratta in effetti di una rivoluzione senza armi da fuoco, dato che la maggior parte delle persone non ha semplicemente avuto loro accesso. Ma c’è stato un uso massiccio di pietre, bastoni, bombe di vernice e bottiglie molotov all’indirizzo della polizia. Sono state erette barricate in piazza Tahrir, fatte con veicoli della polizia fumanti. C’è stato l’incendio dell’enorme torre del partito di Mubarak, durato tre giorni e tre notti. Dappertutto ci sono stati commissariati di polizia invasi dalle fiamme.

Questa rivoluzione non può nememno essere tacciata d’essere una  «rivoluzione della classe media». Fai solo qualche passo, lascia piazza Tahrir ed entra nel quartiere Bulaq, dove molte persone si nascondono nel corso delle sommosse e delle manifestazioni nelle case o nei vicoli. Un quartiere la cui popolazione globalmente povera da anni è tormentata dal potere e dagli speculatori immobiliari, dove si resiste alle espulsioni e alle deportazioni verso le periferie situate ai bordi del deserto che circonda Il Cairo. Numerose persone che hanno partecipato alle occupazioni di Tahrir provengono da questo quartiere.

Dà un’occhiata alla storia della lotta contro lo sfruttamento in Egitto, ad esempio allo sciopero e alle lotte nel settore tessile a Mahalla nel 2006, che hanno segnato l’inizio degli scontri e delle sommosse che hanno sconvolto il paese per mesi. È una storia che è tornata in auge durante queste giornate d’inverno, con la caduta di Mubarak. Il corso abituale delle cose era paralizzato dall’occupazione della piazza, dalle manifestazioni, dagli scontri, dai raduni e dalle sommosse, ma anche dagli scioperi selvaggi e non controllabili. In altre parole: una rivoluzione non cade dal cielo (al contrario della manna e di altri enigmi religiosi, a proposito dei quali non occorre porsi interrogativi), ma possiede una storia, costruita dal conflitto sociale e portatrice di sperimentazione di maniere che mirano a rispondere all’oppressione.

A proposito di questa «rivoluzione per la democrazia e le libertà dei liberali (libertà liberali? non so)»… In effetti esistono forze politiche democratiche in campo e anche liberali; quelli che consapevolmente operano per la loro rivoluzione politica e che conferiscono alla libertà un significato che non ci sta a cuore. Non è un po’ riduttivo limitare il sollevamento di milioni di persone ad un desiderio di rappresentazione parlamentare? Secondo me, quando le strade del Cairo si riempiono di grida in favore della libertà, è impossibile vedervi solo una rivendicazione di libertà politica. Si tratta di un desiderio di libertà ben più profondo. Si tratta di un desiderio che abbraccia la vita. Di un desiderio di libertà in tutti gli ambiti, in una società che non è organizzata unicamente dal dominio di un dittatore, dalla sua ragnatela e dal potere militare, di una società sotto il giogo della tirannia economica e del terrorismo patriarcale. Se ascoltiamo questo grido di libertà, non si tratta a mio avviso soltanto di Mubarak, il quale costituisce un bersaglio necessario, ma non isolato. È anche una questione di schiavitù, di patriarcato, di polizia, di oppressione della vita e delle pulsioni provate quotidianamente. Libertà, in contrasto con le catene con cui abbiamo vissuto tutti questi anni. Rompere queste catene dà allora l’immensa forza che abbiamo potuto provare all’inizio del 2011, e che genera ancora rabbia. Un desiderio di democrazia e di libertà liberali, in altre parole, una rivoluzione politica, potrebbe mobilitare una tale forza? È lo slogan «Pane, libertà, giustizia sociale!» («Aish, Horreya, Adala Egtema’eya») ad aver fatto la rivoluzione, non «O Signore, dacci dei leader democratici!».

 

Dall’unità contro Mubarak verso la libertà dei fratelli musulmani e dell’esercito?

Un altro mito consiste nel dire che l’esercito era favorevole alla rivoluzione. Ricordiamo semplicemente che lo SCAF (Consiglio Supremo delle Forze Armate) sotto la direzione di Tantawi non è ovviamente solo un potere militare, ma anche politico ed economico. L’esercito egiziano possiede ad esempio numerose fabbriche. Va da sé che la proporzione di beni domestici che vi vengono prodotti è trascurabile in confronto alla produzione di armi, una produzione maggiore dell’intera produzione bellica dell’Africa e dell’America Latina messe insieme. Quando Mubarak faceva annunciare alla televisione che avrebbe trasmesso il potere allo SCAF e a Tantawi, non faceva altro che vigilare sul mantenimento di una parte dell’ordine nel paese. Piuttosto dell’atto disperato di un dittatore che sapeva di avere i giorni contati, mi sembra che sia stata anzitutto una scelta matura e ponderata che il dittatore non ha preso da solo, scelta che gli ha risparmiato lo sbarco di eserciti occidentali, com’è avvenuto di recente col meno razionale di Gheddafi.

In breve, l’esercito prometteva di trasmettere il potere dopo qualche mese ad un parlamento, cosa che non è stata ancora fatta per diverse ragioni politiche, e nel frattempo governa il paese. Gli orribili fratelli musulmani, facendosi passare per gli eroi della rivoluzione, aspirano a diventare la principale formazione politica, ma tuttavia non presentano un candidato alla presidenza. Dopo la loro prima vittoria elettorale, i fratelli musulmani hanno concluso un accordo dichiarando di non partecipare più alle proteste, in attesa della trasmissione dei poteri. È in questo momento che gli Stati Uniti li hanno riconosciuti come interlocutori.

Ma prima di perderci del tutto nello spazio della politica, che ci sarà sempre ostile, torniamo alla vera storia: quella della strada. E qui sono numerose le persone che non hanno mai smesso di protestare, contro l’esercito, per la continuazione della rivoluzione. Del resto i fratelli musulmani vengono trattati sempre più spesso come traditori della rivoluzione, cosa che forse potrebbe scatenare una bella attitudine antipolitica. La manifestazione del gennaio 2012 contro lo SCAF la dice lunga: è terminata con scontri fra manifestanti e i fratelli musulmani che cercavano d’impedire ai primi di raggiungere il parlamento. In quel momento hanno dichiarato che «la legittimità proviene adesso dal parlamento, non più dalla piazza». Insulti ed oggetti sono volati da una parte all’altra, fino a che i fratelli musulmani non sono stati costretti a fuggire. L’anniversario della rivoluzione, il 25 febbraio 2012, è stato ugualmente significativo per distinguere quelli che volevano detenere il potere politico e ristabilire l’ordine, e quelli che volevano continuare la rivoluzione. Mentre lo SCAF ed i fratelli musulmani invitavano a celebrare l’anniversario, in molti sono stati visti scendere a piazza Tahrir non per festeggiare, ma per proseguire la rivoluzione.

 

Revolution, what’s in a name?

In definitiva, la questione che si impone è la seguente: «si tratta di una rivoluzione?».

In questo articolo è il termine che è stato fino ad ora utilizzato, senza spiegazioni, allo scopo di non complicare le cose fin dall’inizio. Ma abbozziamo qui quello che intendiamo per rivoluzione, facendo una distinzione fra una rivoluzione politica, dove il potere politico è sostituito da un altro e dove ogni cambiamento proviene dallo Stato; e la rivoluzione sociale, che sovverte la vita sconvolgendo i rapporti sociali e stimolando la libera sperimentazione. Ci riferiamo ad esempio ai rapporti fra uomini e donne, fra giovani e vecchi, fra padroni e servi, ecc. Una rivoluzione che forza l’apertura verso nuovi modi di vivere, di riflettere la vita, un’apertura che rende possibile l’organizzazione del vivere-insieme secondo questi nuovi rapporti alla vita e agli altri.

Se parliamo di rivoluzione sociale, penso che non si possano vedere le cose in maniera «statica»; non si può infatti considerare «la rivoluzione» come uno stato di fatto minato che cede il posto ad un nuovo stato di fatto. Piuttosto è una trasformazione, che grazie ad un nuovo rapporto con la vita, sovverte le basi su cui era organizzato il vecchio mondo. Una trasformazione che attacca i potenti odierni e la loro legittimità, e fa così vivere la possibilità di qualcos’altro. Non è necessariamente l’«albero del potere che cade» a fare la rivoluzione sociale, ma sono i nuovi rapporti fra le persone e la vita, creati nel corso della trasformazione. E ancor più: l’immaginario dei possibili che si apre all’infinito. I limiti di ciò che è pensabile ed immaginabile sono spostati in permanenza durante la trasformazione rivoluzionaria. Finché si continua ad attaccare ciò che opprime, si continua a creare spazio per organizzare la vita in altre maniere, per mantenere aperto ed assalire l’orizzonte dei possibili.

Come diceva un’anarchica di laggiù: «Molte cose sono cambiate, soprattutto quando si parla di coscienza. C’è una politicizzazione di massa, un coinvolgimento di massa, la barriera della paura è stata superata… La coscienza di ciò che è possibile è cambiata nel corso del sollevamento, molto è cambiato nei termini di ciò che possiamo immaginare. Era un bellissimo sollevamento senza capi, un sollevamento decentralizzato che ha fatto molto per rimettere in discussione lo Stato… Ma cos’è che non è cambiato? Molte cose. Ci si trova sempre più o meno sotto lo stesso regime. Si è governati direttamente dall’esercito e le forze reazionarie che hanno fatto opposizione a Mubarak sono sempre in gioco, soprattutto i fratelli musulmani. La loro alleanza con lo SCAF è diventata in questi ultimi mesi una minaccia per ogni desiderio rivoluzionario. In relazione alla coscienza e alla lotta, molte cose sono cambiate, ed ogni giorno sperimentiamo maggiore energia rivoluzionaria. Ma se parliamo di strutture statali, di sistema neoliberale dell’economia di questo paese che opprime una larga maggioranza di egiziani, tutto ciò non è cambiato, è qui che la lotta sociale è in corso».

 

Repressione e controrivoluzione

È dunque importante sottolineare oggi che quanto avvenuto nel gennaio-febbraio 2011 è ben lontano dal costituire la fine dei disordini sociali in Egitto. Le giornate invernali di inizio 2011 hanno provocato una enorme crepa nel tran-tran della società opprimente. Donne che scendevano in strada, una moltiplicazione impressionante di scioperi selvaggi, tifosi di calcio che difendevano i cortei contro la polizia e contro i mercenari assunti dal potere, «artisti» che negavano lo status dell’arte rifiutando di venderla ma consegnandola al gioco d’espressione creativa e rivoluzionaria che tutti domandavano, ecc. Ma anche, e forse soprattutto, tutte queste categorie accuratamente delimitate, senza le quali ci troviamo male a parlare, non sono più categorie, ma individui che scendono insieme per strada rivendicando pane e libertà, qui ed ora.

Oggi si tratta di «giocarsi il tutto per tutto» al fine di non cedere il minimo millimetro di questa apertura, di approfondirla e di non lasciare spazio alle forze controrivoluzionarie nella loro opera di ristabilimento dell’ordine. Di cosa hanno bisogno per ristabilire l’ordine, come possono reprimerli gli Stati e gli altri poteri? Come possono riuscire a spezzare le proteste, a canalizzarle o a recuperarle? Come ad isolare le persone le une dalle altre, a spaventarle, a far loro perdere coraggio, a fomentare gli uni contro gli altri per disperazione?

Fino ad ora né l’esercito, né i fratelli musulmani ne sono stati capaci. Anche facendo del loro meglio, non sono riusciti a far tornare la calma. La legge anti-sciopero, che lo SCAF ha promulgato nel marzo 2011 allo scopo di mettere fine alle ondate di scioperi selvaggi, viene semplicemente negata. Vero è che l’appello ad uno sciopero generale, l’11 febbraio 2012, ha avuto poca eco, imputabile in parte alla massiccia propaganda dell’esercito («lo sciopero vuole distruggere il paese»), degli imam e dei leader religiosi (che hanno definito lo sciopero un «peccato», un «crimine morale», allo stesso titolo dell’adulterio, del consumo di alcool o di carne di maiale). Nel frattempo l’esercito ha messo in atto un’altra tattica rispetto alla bruta repressione, essendosi accorto che quest’ultima non fa che attizzare la rabbia e inasprire le sommosse. Durante uno sciopero dei trasporti urbani, ad esempio, l’esercito ha impiegato il proprio personale al fine di spezzare questo sciopero. Da parte loro, i fratelli musulmani hanno più o meno recuperato l’antico sindacato ufficiale dell’epoca di Mubarak. Questo sindacato centralizzato, che era l’ultima linea di difesa di Mubarak, contrasta fortemente con l’impressionante proliferazione selvaggia di organizzazioni autonome sul e attorno al posto di lavoro.

La repressione non sembra essere capace di isolare o spaventare le persone. L’esempio più brutale e sanguinario, quello di Port Saïd, ha provocato lunghe giornate di sommosse e proteste, e questo in numerose città. Proprio come l’attacco ad una manifestante nel dicembre 2011. Le donne sentono sul collo il fiato caldo della repressione, ma restano presenti. Non molto tempo fa c’è stata una manifestazione sull’assoluzione (da parte di un tribunale militare) di soldati che avevano sottoposto a test di verginità le donne arrestate nel marzo 2011. Le manifestanti esponevano cartelloni con l’immagine di donne che si coprivano la bocca con la mano, per simboleggiare il silenzio imposto alle donne in una società patriarcale. E che pensare delle donne prese a bastonate e calci davanti agli occhi di tutti dalla polizia salafista, polizia che le ha accusate — non senza una certa ironia — di indecenza? L’esercito del resto ha aggiustato il tiro: i soldati ora sparano all’altezza degli occhi, così come si servono massicciamente di bombe lacrimogene di fabbricazione americana. Imprigionano parecchie persone e le condannano nei tribunali militari. Ma, nonostante tutto, la determinazione resta alta.

 

E quindi?

C’è molto in gioco e ci sono molte persone che non vogliono seppellire la rivoluzione, che non vogliono ricoprire la propria libertà riconquistata con una nuova schiavitù. Così come ce ne sono altre che vogliono tornare all’ordine e alla stabilità, forse persone che in fin dei conti erano soddisfatte di stare sotto Mubarak. Oggi si tratta di proseguire la sperimentazione della libertà. La sperimentazione dell’autorganizzazione della lotta come si è visto in piazza Tahrir, come si avverte nelle organizzazioni autonome di lotta su e attorno il posto di lavoro, come si prova nello sviluppo del mutuo appoggio, ecc. Si tratta di mantenere il coraggio, di non lasciarsi intimidire dalla repressione sanguinaria, di non rinunciare alla speranza rivoluzionaria. Così come si tratta di diffidare di tutti i leader, di respingere ogni politica, di non lasciarsi rappresentare in alcuna maniera (coloro che hanno tentato in piazza Tahrir di parlare in nome altrui, sono stati ogni volta messi al loro posto). La rappresentazione segna l’inizio del fatto di cedere la libertà conquistata. Si tratta di continuare a nutrire il conflitto con l’esercito, con la politica, con la schiavitù salariale, con il patriarcato e anche di abbordare altri ambiti: il nazionalismo e la religione come ostacoli alla libertà, come camicie di forza con una serie infinita di comandamenti e proibizioni.

Infine ci sembra che, a parte i presidi, le sommosse, le manifestazioni e gli scontri, si faccia sentire il bisogno di una moltiplicazione di altri metodi che mirino a destabilizzare ed a far crollare la politica e l’economia del paese. Lo sciopero è uno di questi, così come l’attacco diretto (nei confronti delle condutture del gas, delle ambasciate, dei muri che l’esercito costruisce ovunque allo scopo di controllare le manifestazioni) che dovrebbe estendersi dappertutto, ma a contatto con l’autorganizzazione, in modo da poter affrontare l’esercito e le forze islamiche che si ergeranno come organizzatori e rete di salvataggio contro la crisi, quando l’economia crollerà.

Questa intensificazione e questa moltiplicazione implica di rimettere permanentemente in discussione tutte le evidenze, tutte le norme ed i valori che fino ad ora sono stati considerati eterni.

 

 

[testo scritto nell’aprile 2012, trad. da Salto, n. 1, maggio 2012]

Reizen

March 21st, 2013 by Salto

Iemand die slechts met tegenzin het eigen nest verlaat, en de omgeving eromheen louter door noodzaak heeft leren kennen, zal bij wijze van woorden moeilijk te overtuigen zijn van de charme van op reis te gaan. Wat anderen als een sleur zouden ondergaan heeft deze tot een deugd gemaakt, een genot voor de gemoedsrust, vaste grond waarin stevig geworteld kan worden.

Bij anderen begint het al eens te kriebelen, ze voelen de aantrekkingskracht van andere oorden en begeven zich op weg. Het reizen zelf ervaren ze eerder als ongemakkelijk en hebben ze liefst zo snel mogelijk achter de rug, maar ze nemen het er bij omdat ze weten dat enkel op die manier de andere bestemming bereikt kan worden, die al vastlag alvorens ze de deur uitgingen.

Maar dan heb je de eeuwige reizigers. Zij beminnen het reizen zelf, de beweging, de verplaatsing, de verandering van de omgeving en hunzelf, terwijl het bloed door de ledematen stroomt en alles wakker schudt. Deze dorst heeft hen al op kleurrijke bestemmingen gebracht, al hebben die hen nooit kunnen overtuigen om het reizen definitief achter zich te laten. Ze lijken hen zelfs aan te sporen om vaker en intenser op pad te gaan, naar nieuwe plekken die hen nog meer de adem kunnen benemen, sommigen waarvan ze niet eens zeker weten of ze bestaan maar gebeten zijn ooit te bereiken.

Wanneer mensen in opstand komen gaan ze ontegensprekelijk op reis. Ze verlaten, al is het maar voor even, wat hen overbekend is en begeven zich op wegen die minder begaan zijn, donkerder lijken dan de wegen die de macht van licht, wegwijzers en openbaar vervoer voorziet. Als anarchist kan ik dit soort tochten meer dan bewonderen, ik kan ze delen. Omdat ik er doorheen de jaren van overtuigd ben geraakt dat door opstand vrijheid kan ontdekt worden. Op mijn eigen tochten heb ik het geluk gehad andere reisgenoten te ontmoeten die soortgelijke wegen aan het aftasten waren, en die in elkaar de drang konden erkennen en sterken om vanuit een idee van vrijheid de realiteit te bestormen.

‘De vrijheid’

Ik geloof er niet in niet dat vrijheid een einde kent. Niet zozeer in de zin dat net de idee ervan een onbeperktheid zou moeten omvatten, maar in die zin dat niemand ooit op een punt kan komen waar er alles over gezegd is, een punt waarop ‘de vrijheid’ bereikt is. Dit betekent allerminst dat ik deze gedachte wil vergeten of slechts sporadisch wil opgraven om er eens over te filosoferen. Want dat hoor je wel eens. Iedereen zou onder vrijheid toch iets anders verstaan, na alle mogelijke nuances zou de uitholling compleet zijn en zou je haar gelijk op de enorme stapel van betekenisloze woorden van deze wereld kunnen werpen. Maar zeg nu zelf. Het vrije, de ongebondenheid, het autonome, het ongeregeerde, … In een samenleving die er alles aan doet om al dit moois te verbannen naar de geschiedenis, vergt het toch enig doorgedreven pessimisme te beweren dat dit niet heel concrete dingen kunnen zijn. Nee, dan koester ik het woord liever en probeer het doorheen wat ik wil en doe weer te laten overlopen van betekenis. Al weet ik dat het geen vastgeketend begrip is, nooit kan of zal zijn. Geen plaatje of programma dat je tot in de puntjes kan schetsen om mensen aan je zijde te krijgen, of op z’n minst hun zijde te doen verlaten. Ik denk dat vrijheid eindeloos diep kan zijn. Dat ze in elke situatie vraagt om veroverd te worden, om dan weer te beseffen dat er meer is. Dat ze zelfs in de beste der werelden nooit een eindpunt kan bereiken, maar dat ze ons steeds zal uitdagen om haar verder uit te diepen en steeds omvattender onze levens binnen te loodsen.

Alles begint nu

Maar deze uitdieping, de voorwaarde voor elke verdere uitdieping, begint nu. In de maatschappij waarin we leven zou men niets liever willen dan dat er van deze uitdieping geen sprake zou zijn, dat ze nergens nog zou bestaan. Dat op termijn alleen al de idee ervan ons zo vreemd zou voorkomen, zo ondenkbaar, dat het algemeen als iets absurds vergeten zou worden.

Maar op de grote en kleine momenten waarop ik op m’n eentje of samen met anderen in opstand kom ontdek ik mijn vrijheid. Door op te staan en diegenen die willen dat we almaar blijven zitten in het gezicht te kijken, wetende dat de botsing hard kan worden. Door niet alleen te voelen dat deze verplaatsing nodig was om in een andere positie te geraken, maar ook door de beweging zelf lief te hebben en er de grootste voldoening van dat moment uit te halen. Door niet alleen de bestemming te willen bereiken, maar ook te willen reizen. Want geen enkele positie zal ooit perfect zijn. Geen enkele vrijheid voor altijd. En als ik de tarting ervan, de spanning die ze me stelt niet met een deugddoende vechtlust kan tegemoet treden, wat voor zin heeft het dan om er verder in te willen gaan? Waarom zouden we de werkelijkheid aanvallen en iedereen aanmoedigen om hetzelfde te doen, als we in de werkelijkheid die we leven door dit te doen, die er een is van strijden op duizend en één manieren, niet de vrijheid en de vreugde kunnen ontdekken die ons drijven om in opstand te komen in de eerste plaats?

Weg met de politiek

Het heeft me altijd verbaasd hoe vaak net die mensen die een afkeer van politiekers koesteren het woord ‘politiek’ in de mond nemen wanneer ze het hebben over hun eigen activiteiten. Dit bestaande en haar politici nodigen ons voortdurend uit om ons leven te laten doordringen van bemiddeling, vertegenwoordiging en delegatie. Niet alleen door heel wat dingen uit handen te geven aan een autoriteit ter zake, maar ook door de dingen die we zelf doen netjes van elkaar te scheiden. Dat doen de machthebbers tenslotte ook. Een minister is minister wanneer hij op z’n kabinet zit, maar wanneer hij op zondag op wandel is met z’n kroost in het park en beledigingen naar z’n kop geslingerd krijgt omdat hij de rest van de week op dat kabinet zit, wordt dat aanzien als ongehoord. Op dat moment is hij per slot van rekening vader, en geen minister. En zelfs als je hem op zijn kabinet zou opzoeken om hem met zijn beslissingen te confronteren, zal hij zeggen dat hij gebonden is aan andere beslissingen die hij niet zelf genomen heeft, waar hij geen vat op heeft en waarvoor hij niet aansprakelijk is. De verantwoordelijkheid wordt zodanig doorgespeeld dat iedereen er duizelig van wordt en uiteindelijk slechts kan vaststellen dat niemand verantwoordelijk is. Natuurlijk spuw ik op deze hypocrisie waarmee de wereld aan elkaar hangt. Maar wat ze mogelijk maakt is de doorgedreven scheiding tussen wie je bent, wat je denkt en wat je doet. De nauwkeurige afbakening van de verschillende momenten in een leven, opdat het verband niet verder in vraag gesteld hoeft te worden en het moeilijk wordt om de dingen nog in z’n geheel te bekijken. Maar als ik de categorisering van mezelf resoluut wil weigeren, komt het er dan niet op aan ‘mijn strijd’ als ondeelbaar te beschouwen? Niet als een zoektocht waarop ik het ‘politieke’ zoveel mogelijk mijn leven probeer binnen te sleuren, maar waarop ik met heel m’n leven, heel m’n hebben en houden, de subversie binnenstap.

Dit zou ook voor opschudding kunnen zorgen in het vastgeroeste beeld dat soms m’n zicht blokkeert in wat de mogelijkheden kunnen zijn als ik gestuwd door m’n ideeën een zekere activiteit wil ontwikkelen. De typische schema’s die ik aan me voorbij kan laten gaan omdat ik er geen plezier aan beleef, of met veel plezier zo vaak kan herhalen totdat ik ze kotsbeu ben. Als ik deze armoede zat ben en veel meer van mezelf in een opstandig geheel wil plaatsen, kan de hoeveelheid aan mogelijkheden enkel uit z’n voegen barsten. Want dan word ik uitgedaagd om vanop de plek en de situatie waarin ik leef met de middelen die m’n voorkeur genieten mijn omgeving te lijf te gaan en m’n rebellie een bestaan, m’n verlangen naar vrijheid een vorm te geven. Sommigen zullen zeggen dat ze het altijd al gezegd hebben, dat net alles ‘politiek’ is. Dan denk ik liever dat alles wijzelf zijn, en dat we de politiek onder welke gedaante dan ook onze hoofden moeten uitjagen.

 

Vrijheid een keuze, revolutie een mogelijkheid

Ik heb er mezelf op betrapt een verlangen naar vrijheid al te vaak versleten te hebben als een soort van evidentie. Alsof iedereen, en bij uitstek de meest uitgebuite, diep vanbinnen een oneindige vrijheid wil, maar af te rekenen krijgt met zodanig veel obstakels zodat deze innerlijke schreeuw slechts zelden de buitenlucht ontmoet. Ik denk evenwel dat er niet alleen aan de kant van de gezaghebbers, maar ook onder de onderdrukten, velen zijn die in hun positie een veilige haven hebben gevonden. Dat zelfs onder diegenen die het in deze wereld het hardst te verduren krijgen, en wiens positie misschien net iets minder als volkomen vrijwillig kan worden afgedaan zoals die van de machtigen, een aanzienlijk deel zich nestelt in de onderdanigheid en de overgave. Een neiging die zich naar alle waarschijnlijkheid niet zal laten wegvagen samen met de meer uiterlijke obstakels die hen er vandaag van weerhouden vrij te (willen) zijn. Daarom denk ik dat projecten en initiatieven die de gedachte van revolte en vrijheid tot leven willen wekken slechts medeplichtigen kunnen vinden onder diegenen die zich een gevoeligheid voor deze kwestie eigen maken. Dat het niet de overtuigingskracht zal zijn, noch de capaciteit om de vinger te kunnen leggen op onderdrukkende situaties en deze uitvoerig te beschrijven die mensen uit hun kot kunnen lokken. Maar dat het afhangt van een bepaalde keuze die ze maken. Een keuze die op z’n minst de wil in zich draagt om hun huidige bestaan niet langer te aanvaarden en plaats te ruimen voor iets anders. Uiteraard is hiermee niet alles gezegd. Uiteraard zijn er tegenwoordig overal zo veel muren gebouwd die mensen ervan weerhouden met deze gedachte kennis te maken, of het zelfs bijna praktisch onmogelijk laten lijken om aan deze gedachte uiting te geven. Uiteraard zal een evolutie, een proces van alsmaar meer bewustwording, deze muren nooit kunnen opblazen en de keuzes weer voor iedereen op tafel leggen. Dit kan volgens mij enkel een revolutie. Een gewelddadig breken met heel de huidige orde, opdat werkelijk alles opengeworpen wordt, en de omstandigheden worden geschept die mensen toelaten hun eigen keuzes te maken, vrij van de oude chantage en belemmeringen. Ik besef maar al te goed dat voor al de mooie dingen dat dit ons kan geven, het evenveel lelijke dingen aan de oppervlakte kan brengen. En dat de zekerheid zich op voorhand in niets laat verraden. Maar deze risico’s verbleken bij de gedachte aan de mogelijkheid. Een mogelijkheid waarin zo veel andere mogelijkheden vervat liggen.

 

Wat alles behalve betekent te moeten wachten tot morgen om te zeggen wat we denken en te doen wat we zeggen. Maar als we doorheen wat we doen vandaag deze mogelijkheid kunnen omarmen, ze voelbaar en herkenbaar kunnen maken, wie weet wat ons dan te wachten staat? Wie weet hoe ver weg van dit bestaande onze reizen ons kunnen voeren? Wie weet hoeveel paden we kunnen kruisen en hoe diep we de vrijheid kunnen verkennen…

‘In een tijd die altijd dezelfde is willen de heersers van het overleven aan alles en iedereen hun maatstaven opleggen. De onmetelijkheid van onze eisen is de enige noodzakelijkheid in een verandering die veel meer is dan noodzakelijk… ze is mogelijk.’

Nieuwe uitdagingen in een verrotte wereld

March 21st, 2013 by Salto

De voorbije maanden volgden de onheilspellende berichten over economische crisis, besparingsmaatregelen, beursrampen en meer van dat moois elkaar onophoudelijk op. Een ware vloedgolf, een kettingreactie van financiële markten, openbare schulden en de mogelijkheid van een economische recessie. Sommigen zullen zeggen dat het allemaal begon met de ineenstorting van de hypotheekmarkten in de Verenigde Staten in 2008, anderen zullen wijzen op de laatste stuiptrekkingen van het model van de sociale staat en haar relatieve ‘onaangepastheid’ aan de moderne, flexibele en hoogst chaotische economie. Nog anderen slepen er de beruchte ‘contradicties van het kapitalisme’ bij die haar van crisis naar crisis zouden stuwen, waardoor het telkens weer sterker uit de vuurproef tevoorschijn komt.

Het lijdt geen twijfel dat een aantal hoofdstukken uit de geschiedenis stilaan afgesloten zijn en dat we ons tegenover een nieuwe fase, een nieuwe herstructurering zo je wil, bevinden van de economie en het politieke bestel. De stelselmatige afbouw van wat na de Tweede Wereldoorlog in de Westerse landen opgebouwd werd en door het leven ging als de ‘welvaartsstaat’, de uitholling van de klassenstrijd, de afbouw van de zware, industriële concentratie en bijgevolg de progressieve verdwijning van het ‘proletariaat’ als welomlijnde sociale klasse, lijkt niet veraf van ‘voltooid’ te worden. Vandaag ontwaken we in een wereld waar de belangrijkste economische regel niet langer de (waarschijnlijk altijd al illusoire) wetmatigheden van de markt zijn, maar de wanorde; de chaotische en allesomvattende strooptocht naar meer winst. Degenen die nog hopen op een mogelijk historisch massa-subject dat door deze nieuwe omstandigheden in het aanschijns van de geschiedenis zou treden, maken zich illusies. Illusies die misschien gevoed worden door een zekere nostalgie van de ordentelijke klassenstrijd waarbij twee blokken (de Arbeid en het Kapitaal) onverzoenlijk tegenover elkaar leken te staan, of wie weet wel door de laatste stuiptrekkingen van sociale en syndicalistische bewegingen die af en toe nog eens een massa op straat lijken te toveren – die dan vervolgens al even snel terug verdwijnt zonder de minste sporen na te laten, noch wat dan ook van perspectieven en strijdmethodes uitgeklaard te hebben.

De kapitalistische economie is aan een overgang bezig. De fragiliteit en instabiliteit die ze de laatste tijd vertoont, kan niet langer geanalyseerd worden als een uitzondering, als een terugval of een ‘crisis’, maar is daarentegen het model van de toekomst. Het kapitalisme (waarbij de staat zeker niet als een soort van ‘tegenpool’ kan gezien worden) gaat niet langer in de richting van een onmogelijke afschaffing van die fragiliteit, maar eerder naar een samenleven ermee, en naar partiële pogingen tot beheer ervan. ‘Natuurrampen’, ‘korte’ oorlogen met langdurige gevolgen, ‘situaties van urgentie’, maar ook de totale flexibilisering van de arbeidsmarkt, het permanent afwenden of beheren van de ramp als productiemodel (denk maar aan de hedendaagse chemiecomplexen waar de ‘arbeid’ controle en preventie is geworden van hoog toxische stoffen en processen), de exploitatie van de mens in al zijn facetten (arbeidskracht, emoties, wezen),… zo ziet de economie van de toekomst eruit.

In die zin zijn de huidige bewegingen van ontevredenheid, in de mate dat ze hetzij gestuurd worden door syndicale kaders, hetzij vertrekken vanuit een syndicalistische logica (wat niet hetzelfde is, maar evenwel dezelfde kwesties opwerpt), feitelijk achterhoedegevechten. In die achterhoedegevechten kan er niet langer de minste illusie bestaan over welke kruimels er gaan verdeeld worden: dat ‘democratisch’ systeem van sociaal overleg is voorbij, bedolven onder de nieuwe economie en de nieuwe vormen van politiek en technologisch beheer van de ontevredenheid. Dit neemt uiteraard niet weg dat nog velen de banier zullen hijsen van een “echte democratie”, een “economie op mensenmaat” en een “mensenrechtenethiek”, alleen lijkt het ons onmogelijk dat er op zulke terreinen nog een subversieve doorbraak mogelijk is. Met andere woorden, dat zulke strijden kunnen ‘geradicaliseerd’ worden, laat staan dat het zinvol is om die als ‘radicalen’ te gaan flankeren.

De vraag die zich de komende tijden, getekend en verhard door de geprogrammeerde verslechtering van de levensomstandigheden van velen (de zogenaamde ‘besparingsmaatregelen’), zal stellen, is hoe een sociale conflictualiteit te ontwikkelen die niet begint noch verzandt in een verdediging van het bestaande, die tegenover de wanorde van de economie niet gaat schreeuwen om de orde van de staat. Met andere woorden, hoe het mogelijk is om in het offensief te gaan zonder eerst een defensief manoeuvre uit te voeren. Onder ‘defensieve manoeuvres’ verstaan we een aantal zaken die op het eerste zicht misschien mogelijke aanknopingspunten kunnen zijn, maar vaak niet de mogelijkheid in zich dragen om verder te gaan dan een verdediging van het bestaande, of van de bestaande belangen van één of andere sociale groep (bijvoorbeeld, een strijd gebaseerd op werklozencollectieven, op ‘precaire arbeiderskrachten’, laat staan op een gemeenschappelijke werkplaats zoals deze of gene fabriek, bedrijf, firma,…).

Vandaag valt er van het bestaande, van de ketens in verschillende vormen en kleuren die ze ons wil aansmeren, niets te verdedigen – tenzij we misschien bereid zouden zijn om onze ideeën terug te schroeven tot de nieuwe economische realiteit die slechts gaat over het brute overleven. Geen enkele sociale categorie is vandaag minder “geïntegreerd” dan een andere, al was het maar omdat het kapitaal bijvoorbeeld al lang de hindernis genomen heeft van de scheiding tussen arbeidstijd en ‘vrije tijd’: beide zijn productief en winstgevend geworden, beide maken integraal deel uit van de economie, beide sferen eren dezelfde waarden en moralen. De mogelijkheid tot subversie, tot eliminatie van het kapitalisme, zit zeker niet langer (in zoverre dat al ooit mogelijk geweest is) in een versterking van de haar zogezegd ‘tegengestelde’ krachten (wat uiteindelijk, alles bij elkaar genomen, de grondstelling is van het revolutionaire syndicalisme), maar slechts in de totale negatie. Weinig anarchisten en anti-autoritaire revolutionairen zullen het niet eens zijn met zulke franke bewering, maar zullen ongetwijfeld terugdeinzen voor de gevolgen ervan in de huidige sociale context. Want uiteraard is de totale negatie hier en nu onmogelijk, simpelweg omdat er nergens nog een ‘buiten’ de overheersing bestaat om op terug te vallen of eventueel te verdedigen. Tegelijkertijd brengt dit het probleem met zich mee dat ook de vernietiging op zich, de weigering van alle sociale rollen, de weigering om wat dan ook van onze maatschappelijke positie te verdedigen, niet volstaat en nooit zal volstaan. Ze is zonder enige twijfel een noodzakelijke premisse voor de subversie, maar ook niet meer of minder dan dat.

Wat dan? Hoe dan vandaag ten strijde trekken zonder onze eigen graf te delven, hetzij door oude kadavers weer tot leven te willen wekken, hetzij door onszelf klem te rijden in de ruimte die de wereld die sterft scheidt van de wereld die komen moet? Misschien is het vandaag het moment om opnieuw op ontdekkingstocht te gaan en vormen van strijd te ontwikkelen die niet ingehaald worden door de economie. Door alle economische redeneringen uit te bannen, ook uit de analyses die we maken over het overleven van de uitgebuiten en armen in deze wereld. Om tegenover de trieste tijden die zich aankondigen, te kiezen om te spreken over wat niet voor de hand ligt: over vreugde en spel, over vrijheid en leven. Nu het onmogelijk is geworden om ons nog langer op offensieve en strijdbare wijze te begeven op het terrein dat door het kapitaal werd omgeploegd, is het nodig om gewapenderhand uit te breken en naar de terreinen van het absurde en het schone te trekken.

In het drijfzand van woorden. Pamflet tegen de democratie

March 21st, 2013 by Salto

In het drijfzand van woorden

Pamflet tegen de democratie

 

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? Elk individu dat onvrede voelt tegenover het bestaande en de confrontatie aangaat op zoek naar een leven weg van de alledaagse miserie, moet waarschijnlijk ooit eens afrekenen met deze vragen. De vaststelling komt dan al snel dat we tijden van povere analyse meemaken, dat onze gedachten vastzitten in een moeras van woorden. Woorden die ons niet meer toebehoren, maar steeds opnieuw worden uitgevonden; in persberichten van overheidsinstanties, conferenties van specialisten, opiniestukken van journalisten, reclamestunts van bedrijven, verkiezingscampagnes van politici. Woorden die zo vaak en overal gebruikt worden dat we amper nog weten wat ze betekenen. Oorlog is vrede, werken is leven, geld hebben is keuzemogelijkheden hebben, de nucleaire catastrofe is een stralende toekomst, controle is vrijheid … Het komt erop aan om niet naar beneden gezogen te worden in deze vloedgolf van woorden. We moeten ons de betekenis van woorden terug toe-eigenen, opdat we onze ideeën en daden kunnen delen met andere woedende individuen, met andere ongewensten. Ideeën en daden die in conflict zijn met deze wereld. Ideeën en daden die eigenlijk voor zichzelf spreken maar al te vaak verwarring met zich meebrengen. De vermenigvuldiging van betekenisloze woorden, de onteigening van gedachten is de kerntaak van de democratie. Aan de kapitalistische vrije markt van producten voegt de democratie de markt van woorden toe. Een aanval op alles wat ons verlangen naar vrijheid probeert te beperken of te vernietigen, impliceert naast het conflict met het kapitalistische mechanisme, een confrontatie met het democratische mechanisme.

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? Voor de democratie, voor het stemrecht zijn sommigen gestorven op barricades, hebben sommigen heel hun leven lang gestreden. Om een bolletje rood te mogen kleuren, zijn ze de strijd aangegaan. Was het echt enkel daarom? Of was het om de mogelijkheid te hebben om het leven in eigen handen te nemen, om de machthebbers de benen onder het lijf weg te maaien, om de woede tegen hun onderdrukking en uitbuiting te richten. En was het stemrecht geen overwinning, maar een tussenstap of een toegeving die de gemoederen moest bedaren. Misschien was het enkel dat eerste, of misschien was het toch dat laatste. In tegenstelling tot wat de academische geschiedschrijvers beweren, kent de geschiedenis geen ‘objectieve’ vertellers, net zo min als ze ‘objectieve’ deelnemers heeft. Wat we zelf elke dag kunnen ervaren is dat de democratie een kankergezwel is dat het verlangen naar vrijheid, naar leven wegdrukt. Om ons leven terug in eigen handen te nemen, moeten we onze pijlen ook richten op de democratie. En dan kunnen we ook erkennen dat in het verleden de democratie de opstand moest beteugelen in een bemiddelde oplossing ver weg van de wil tot leven. Want vandaag is haar functie niets anders. Elke opstandige schreeuw wordt verstikt in de democratische praatbarak. De vrije markt van woorden is eigenlijk vooral een markt van vrijblijvende woorden. Het handelen wordt het liefst gedelegeerd aan de specialisten van de politiek, van de bureaucratie, van de liefdadigheid… Als je ten volle wil leven, ligt het conflict met het bestaande, met deze democratische maatschappij, om de hoek.

Democratie is het regeren van de middelmaat. De democratie heeft statistieken tot beheersingsmechanisme genomen. Gedachten worden bij elkaar gegooid en onderworpen aan allerhande formules totdat er gemiddeldes, meridianen, frequenties per geconstrueerde categorieën en nog meer inhoudsloze betekenissen aan kunnen toegekend worden. Onvermijdelijk is de uitkomst van het kwantitatieve orakel de burgerlijke moraal. Het is de middelmaat want aangezien de probleemstelling van daaruit vertrekt, zullen de antwoorden ze nooit overstijgen. De berekeningen mogen honderden keren herhaald worden, het resultaat zal altijd hetzelfde zijn.

De democratie is inherent racistisch en seksistisch. Ze verdeelt op basis van wat morele predikanten als natuurlijk bestempelen of wat sociologen als sociale groepen conceptualiseren. In beide gevallen lijken ze even onoverkomelijk. Daarom dat we vertegenwoordigers nodig blijken te hebben. Geen direct contact, geen direct conflict, maar de bemiddeling waar compromissen gesloten worden opdat de macht netjes verdeeld kan worden, of waar gepolariseerd wordt opdat de ene over de andere kan heersen. In deze xenofobe maatschappelijke orde zijn veel bevrijdingsbewegingen in de democratische val gelopen. Ze hebben de burgerlijke normen overgenomen en zich losgesneden van andere uitgesloten.

De democratie verheft de middelmaat tot norm. Of beter gezegd, ze legt de middelmaat op aan iedereen. Elk conflict wordt beslecht aan de hand van optelsommetjes. De specialisten (politici, sociologen, journalisten) slagen erin om op miraculeuze wijze elk idee in twee zinnen samen te vatten. En dan mag het volk beslissen bij handopsteking. Deze opiniemakers hebben de langste en meest succesvolle weg afgelegd in de democratische instituties en onderwijsinstellingen, ze zijn dus het best geplaatst om de overheersende denkkaders duizenden malen te reproduceren. Zij zijn de beste lijfwachten van de democratie, zij zullen haar laatste verdedigers zijn. Tegen de onverschilligheid voor het politieke spel, reageren ze met verontwaardiging. Tegen de aanvallen op de onderdrukking, reageren ze met een doodzwijgen of een stortvloed aan nietszeggende verklaringen – wat beide op hetzelfde neerkomt (behalve dan dat bij het laatste de verwarring zich ook onder de bestormers kan verspreiden). Hun reactie is meestal oprecht, ze kunnen inderdaad helemaal niet begrijpen wat een strijd voor vrijheid betekent of kan betekenen. Ze zijn opgeleid om deze wereld te beheren, niet om haar te vernietigen.

Het mooie aan de dictatuur van de democratie is dat de minderheden het spel zonder morren meespelen. Iedereen begeeft zich braaf naar het stemhokje, kiest het minst slechte uit en stelt dan vast dat het beleid maar weinig te maken heeft met het eigen leven. Het is alsof je op hetzelfde moment dat je de dobbelstenen gooit, je je zakken leegmaakt en de zaal snel verlaat langs de achterdeur. Je kent de spelregels op voorhand, dus geen ge-maar als je weer blijkt te verliezen. Breng je stem uit en hou je mond, dat is democratie! De enige mogelijkheid voor een minderheid om iets te veranderen, is om deel te worden van de meerderheid en niets te veranderen. Dat is het lot van de klein-linkse partijen. De zelfverklaarde revolutionairen die in de democratie meestappen en zichzelf zo veroordelen tot het boetekleed van de minderheid. De enige uitweg die dan nog rest is om populistisch en realistisch te worden, de meerderheid na te apen, tot de revolutie een verkiezingscampagne wordt. De minderheid is de kleine compagnon van de meerderheid waar al eens mee gelachen mag worden, die de vuile klusjes mag opknappen, maar die evengoed eens goede raad kan geven of kritiek mag formuleren. En ooit! …als hij groot genoeg is, mag hij ook eens de scepter vasthouden. Alleen wanneer de minderheid zich niet meer als minderheid en de meerderheid zich niet langer als meerderheid erkent, komt het democratische spel in de problemen. Dan is het tijd om nieuwe spelregels uit te vaardigen. Dan wordt er weer volop geïntegreerd en duiken links en rechts de excuustruzen op. Dan is het hopen dat niet al te veel individuen overboord zijn gesprongen en het ruime sop verkiezen boven de claustrofobie van de sociale groep.

 

 

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? Er zijn er die antwoorden proberen te formuleren op het podium van de publieke opinie. Ze maken dankbaar gebruik van de massamedia om zich te richten tot de mensen. Maar uiteindelijk raken ze enkel verstrikt in een woordenspel.

De vraag naar de houding tegenover de media, en daarmee samenhangend de massa/publieke opinie, komt regelmatig terug. Los van het feit dat we maar weinig controle hebben over hoe er bericht wordt en dat we geen spindoctors of communicatiemanagers willen zijn, moeten we ons afvragen wat we te winnen hebben in het mediaspektakel. Met wie willen we communiceren en op welke manier? Als we communiceren via de massamedia, richten we ons tot de passieve massa die kijkt, leest, luistert. Er is dus niet direct een aangrijpingspunt; een gedachte, praktijk, interesse… die we delen. Het spreken gebeurt dus in de vorm van algemeenheden, gericht op mensen die geïnteresseerd zouden kunnen zijn (de ‘onderdrukten’, de ‘linksen’…). Tegelijkertijd moet je ook de concurrentie aangaan met andere ‘meningen’ die zich ook richten tot de massa. Kortom, je treedt binnen in het strijdperk van de publieke opinie, de plaats waar er om de sympathie van de Andere wordt gevochten. Maar wat is een publieke opinie? Het is een mening die ontdaan is van elke contradictie, irrationaliteit, persoonlijkheid… (of deze toch verstopt). Meningen zijn simpele stellingen waar je voor of tegen bent. Het zijn algemeenheden, clichés waarin geen plaats is voor echte nuances. Waarin geen plaats is voor het unieke van elk individu met zijn/haar eigen ideeën. Waarin geen plaats is voor solidariteit, strijdbaarheid en autonomie, zaken die enkel begrijpbaar worden als we ze zelf ervaren.

Vervlakte ideeën, meningen moeten ervoor zorgen dat de communicatie tussen de enkelen en de menigte eenduidig verloopt. Enquêtes, verkiezingen, publieke debatten…; voor de ‘massa’ houdt dit altijd in gewoon aan te kruisen wat van toepassing is, waar men mee akkoord gaat. Een eigen mening bestaat dan nog enkel uit een lijst stellingen waar men al dan niet mee akkoord is. Daarenboven veronderstelt een mening hebben op geen enkel moment dat je daar ook naar handelt. De publieke opinie scheidt woord en daad. Het is het absolute toppunt van de vrije meningsuiting. We kunnen alles roepen wat we willen, zolang we er maar geen reële consequenties aan verbinden. Een voorbeeld zijn de op voorhand aangevraagde betogingen waar de meest radicale slogans tegen de machthebbers te horen zijn en waar de directe actie tot ludieke folklore is gereduceerd. Waar ook de politie met instemming van de organisatoren meeloopt voor wanneer er daadwerkelijk ook maar één steen gericht zou worden tegen de glazen etalages van het kapitaal. Of nog liever verkiest men zelfcensuur, de eigen ordetroepen die iedereen in het gareel houden.

De publieke opinie gaat fundamenteel samen met de democratie. Doordat ideeën die mensen in hun dagelijks leven vormen, vervlakt worden tot ‘meningen’, wordt het mogelijk voor een democratie om een grote groep individuen met heel uiteenlopende ervaringen en gevoelens toch te kunnen beheren en controleren. Het fictieve de mensen of de publieke opinie is de nieuwe, democratische versie van het volk of de natie waar de staat onlosmakelijk mee verbonden is. En evenmin als het volk dat was, is de publieke opinie een neutrale ruimte waarin de ideeën van alle individuen aanwezig zijn of potentieel kunnen zijn. Ze is daar om de overheersende denkkaders te reproduceren. Een strijd voor vrijheid, een strijd om het leven in eigen handen te nemen is vreemd aan het domein van de publieke opinie. Zo’n strijd speelt zich ver af van het spektakel van de meningen.

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? Maar waarom maken we het ons zo moeilijk? Alles is al aanwezig in deze wereld om onze mogelijkheden ten volle te benutten, om onze individualiteit te ontplooien. Ze noemen het: arbeid. De arbeid is het paradijs op aarde. Zo wil men toch doen geloven. Maar het volstaat om met de longen van iemand die altijd boslucht heeft ingeademd, stil te staan bij de glazen blokken die in elke grotere stad opgesteld staan en de beklemming zal je op de borstkas inslaan. Deze containers zijn volgestouwd met bureaus en bevolkt door pendelaars die elke dag helse tochten ondernemen zodat ze toch enkele uren kunnen doorbrengen in hun verkavelingsluchtbel (en als ze geluk hebben is het dan nog niet donker). Ze ratelen op computers, of ze kuisen al het menselijk stof op dat zo’n inspanning teweeg brengt, of ze staan aan de ingang om de badge-lozen tegen te houden of… En dan snellen ze naar huis alsof enkele minuten verschil ervoor zorgen dat je familie en vrienden niet van je zijn vervreemd. Dat is de realiteit van de arbeid. Repetitieve taken, verveling, stress, gesprekken die niets anders dan clichés kunnen reproduceren omdat niemand de energie of tijd heeft om meer te doen of te zijn. Het is overal hetzelfde, in de fabrieken, in de magazijnen, in de kantoorblokken, in de winkels… Wie gelooft nog in een droomjob waar je je creativiteit mag botvieren, je eigen ideeën op papier mag zetten, je sociale leven mag uitbreiden? Ja er is de nieuwe arbeidselite, zij hebben het voorrecht om hun creativiteit, hun analytisch vermogen, hun taalvaardigheden aan het werk te zetten. Zij hebben het voorrecht om alle eigenschappen die tot de eigen individualiteit behoren te verkopen. Alles wat hen maakt tot wie ze zijn, mogen ze ten dienste stellen van het kapitaal en de staat. En het zijn ook die laatsten die beslissen tot waar hun mogelijkheden uitgebreid worden, waar ze ingedamd worden, voor welk doel ze zullen gebruikt worden. Met hun creativiteit mogen ze nog meer verwoestende producten verpatsen. Met hun analytisch vermogen mogen ze theorieën uitwerken die in nog meer onderdrukkende beleidsdaden omgezet kunnen worden. Met hun taalvaardigheden mogen ze netwerken tussen mensen aanleggen die elke basis van gedeelde ideeën en praktijken negeren, die de mogelijkheid om vriendschappen aan te gaan in functie van geld en macht stelt.

Gelukkig kunnen we met z’n allen op zaterdag naar de winkelcentra gaan (al dan niet overdekt, in de periferie of het centrum) om onze eigen persoonlijke keuzes te maken, anders zouden we kunnen denken dat deze wereld zich tegen individualiteit keert. Produceren en consumeren, de levenscirkel is rond. We kunnen zelfs kiezen om producten met een eerlijke prijs, iets minder uitbuiting dus, te kopen. Op voorwaarde dat we onszelf meer laten uitbuiten, voor eerlijke handel betaal je nu eenmaal een hogere prijs. Biologische (of macrobiotische of wat dan ook), duurzame, ambachtelijke, fair-trade producten zijn allemaal daar om ons een alternatief aan te bieden op een schaaltje. Een kapitalistisch schaaltje weliswaar, er is geen ontsnappen aan de onderdrukkende relaties. Daarom is dit alternatief allesbehalve bevrijdend. Integendeel, het is de kapitalistische voorhoede die in de wilde gebieden inbreekt en nieuwe lichamen en hersenen rekruteert. Daar waar mensen nog enige terughoudenheid hebben tegenover het kapitalistische spel, slaagt het kapitaal erin hen met een kwinkslag (of vanuit een andere analyse: door het spektakel) mee op de vooruitgangstrein te krijgen.

Dat geldt evenzeer voor de zelfbeheerde vormen van productie die weigerachtigen weer aan het werk krijgen. Ook een zelfbeheerde fabriek moet genoeg verkopen opdat ze haar arbeiders kan uitbetalen. En wanneer de markt haar minder geld aanbiedt in ruil voor haar producten, zal de zelfbeheerde fabriek (atelier, kantoor…) moeten besparen op andere posten. Zonder daarbij zelfs nog maar de vraag te stellen wat ze gaat produceren en voor wie. Het zelfbeheer van productie binnen de huidige maatschappij verschaft dus niet meer vrijheid, ze maakt de betrokken individuen daarentegen tot managers die hun eigen miserie mogen beheren. De tegenstelling in het belang van bazen en werknemers is overal aan het verwateren (door de gelijkschakeling van de maatschappij met de markt), en hier vindt deze tendens haar voltooiing.

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? Als we veel instemming willen oogsten, dan vragen we naar meer democratie, of échte democratie, of beter nog, basisdemocratie. Overal zien we hoofden ja knikken. Maar dan volgt de nuancering dat dat niet zo vanzelfsprekend is.

“De mensen zijn onwetend”, werpt de activiste op.

Of misschien is het probleem zelfs fundamenteler. “Niet iedereen wil zich altijd bezig houden met politiek”, doceert de filosoof.

Uit ervaring weet de partijsoldaat, “Het vereist een grote organisatie.”

“We moeten eerst de waarden van de burgermaatschappij verspreiden, de goede burger creëren”, horen we de progressieve zijde van de maatschappij scanderen.

Niets is minder waar. De basisdemocratie is overal en ze maakt het beheersingsmechanisme efficiënter dan ooit tevoren. Iedereen kan er getuige van zijn op één van de vele buurtvergaderingen die de gemeentebesturen organiseren wanneer ze weer eens de sloophamer bovenhalen om de buurt ‘op te waarderen’. De buurtbewoners zitten dan op de eerste rij om er zeker van te zijn dat hun parkeerplaats niet verloren gaat, dat ze nog altijd even gemakkelijk tot vlak voor hun deur gaan kunnen komen met hun auto, dat hun vrijheid (of bedoelen we isolement?) gevrijwaard wordt. Iedereen kan er zelf mee in conflict komen wanneer er weer een buurtcomité wordt opgericht tegen enkele hangjongeren die een stukje straat hebben ingepalmd en omgevormd tot een eigen ontmoetingsruimte. Of wanneer de burgers zich organiseren tegen een skatepark of speelplein dat toch voor veel ‘overlast’ gaat zorgen. De basisdemocratie is springlevend en ze is een uitstekende bescherming van het eigen kleine wereldje tegen alle vreemde invloeden. Kortom de goede burger is al overal en ze is de beste vriend van de flik.

Het is niet de bedoeling om te pleiten voor het oprichten van autoritaire groepen. Maar laat het duidelijk zijn dat een basisdemocratische organisatiewijze van deze maatschappij, enkel een democratisering van de controle inhoudt. Daarom is het absurd om vanuit een bevrijdend perspectief de basisdemocratie als maatschappijmodel voor te stellen en haar als dusdanig tot strijddoel te verheffen.

Dat plaatst ook een voetnoot bij al die evenementen waarvan de organisatie basisdemocratisch is opgevat. Achteraf kan men zich tevreden op de borst kloppen dat alle praktische beslommeringen en bijzaken opgelost zijn door collectieve beslissingen van tientallen of honderden personen. Maar de precieze doelen van het evenement voorbij de organisatie, laat staan de mogelijkheden van een strijdperspectief, worden amper kritisch bediscussieerd, als ze al aanwezig zijn.

Wat moeten we met deze wereld aanvangen? Waar moeten we met deze democratische maatschappij naartoe? “We moeten haar beschermen tegen de fascistische horden! Het sprankeltje vrijheid dat we hebben bekomen wordt bedreigd, dus moeten we ons verenigen met andere democraten en progressieven tegen de fascisten!” Telkens als fascistische tendensen de kop opsteken, is er de roep om een eenheidsfront te maken. Een front van de goeden of toch de minst slechten. Opeens moeten alle ‘democratische’ krachten zich verenigen tegen het monster van het fascisme. Alsof democratie en fascisme twee tegengestelden zijn, alsof democratie leven is en fascisme de dood. Nee, fascisme is geen buitenaards monster waartegen alle menselijke wezens zich zullen verzetten. Integendeel, het is een product van deze maatschappij. Het fascisme heeft bepaalde functies binnen de autoritaire samenleving, net als de democratie. In het meest extreme geval, wanneer de bestaande orde fundamenteel bedreigd wordt, kan alle macht fascistisch worden. Op andere momenten zijn (marginale) fascistische groepen de ideale afleiding voor de democratische macht. Terwijl iedereen zich blind staart op de grote boze, fascistische wolven, voeren politici van de democratische partijen allerhande gortige en repressieve wetten en maatregelen in. Maar wie durft hen aanvallen want de ‘echte’ vijand zit toch ergens anders? De strategie van het eenheidsfront creëert het valse idee dat fascistische tendensen zich beperken tot enkele groepen, partijen, charismatische figuren. Het creëert het valse idee dat éénieder die zich tegen deze groepen uitspreekt, de vrijheid verdedigt. Als je je enkel richt op bepaalde groeperingen, dan ga je voorbij aan het feit dat fascistische tendensen in de hele samenleving voorkomen. Het fascisme manifesteert zich niet alleen als een politieke ideologie in de traditie van Hitler, Mussolini of Franco. We kunnen het tegenkomen in de sociale relaties rondom ons, als de tendens om het hele leven te onderwerpen aan de macht. Het fascisme als autoritair totalitarisme, als het doordringen van de autoriteit tot in alle vezels van het leven. Deze tendens is aanwezig in gezinnen, scholen, bedrijven, kerken of moskeeën. De marginale groepen die van tijd tot tijd charismatische leiders hebben kunnen enkel macht verwerven en hun programma uitvoeren, omdat de kiemen van het fascisme al aanwezig zijn. Misschien is het niet zo expliciet, zit het eerder onder de oppervlakte en beperkt het zich tot de eigen, afgeschermde leefwereld. Maar het is evengoed een onderdrukkende realiteit, één die elke dag individuen de mogelijkheid ontneemt om eigen keuzes te maken. En het is een realiteit die het fascisme als maatschappelijk project mogelijk maakt.

Niemand heeft illusies omtrent de fascistische kerkers, ze zijn ongetwijfeld brutaler dan hun democratische versies. Maar als we eerlijk zijn; willen we dan echt kiezen tussen de twee? Willen we echt de strijd aangaan om de oude macht te beschermen tegen een nieuwe? Uiteindelijk zijn het slechts twee verschillende beheersingsmechanismes, maar met vrijheid hebben ze beiden niets te maken. In de democratische kerkers is er misschien meer ademruimte, maar de lucht die ons aan vrijheid herinnert, is er sterker verontreinigd.

Laten we al deze vragen die ons al zo lang achtervolgen overboord gooien. Een eerste stap naar een echte confrontatie die bevrijdende mogelijkheden blootlegt, is het breken met de overheersende denkkaders. Het weigeren van het democratische vocabularium, betekent zeker niet dat we ons isoleren. Heel wat mensen ervaren deze wereld als miserabel en proberen zich op verschillende manieren tegen haar te verzetten. Het komt erop aan om mogelijkheden te creëren om deze daden van verzet te delen of in dialoog te laten treden. En van daar kunnen we vertrekken om ideeën uit te wisselen en te experimenteren met nieuwe relaties onder elkaar. Relaties die gebaseerd zijn op wederkerigheid, en gericht zijn op een brede strijd met de vernietiging van deze wereld als doel. Laten we het kwantitatieve dogma, dat alleen maar nuttig is voor de democratie, weigeren en ons richten op het kwalitatieve. De ideeën die mensen hebben en de daden die ze stellen in concrete situaties. Laat het spektakel van de media en politiek over aan de beroepsacteurs. Het is in de straat dat we de ruimte en de tijd terug moeten opeisen om te experimenteren met de relaties die we hebben onderling, en de strijdvormen die we tegenover onze vijanden kunnen stellen. Opdat sociale strijd geen retoriek is, maar een realiteit die een bedreiging vormt voor de democratie en haar vrijwillige slaven. Omdat we de strijd voor vrijheid een plaats willen geven in onze eigen levens. Met vastberadenheid. Geen arrogantie, geen blind geloof, maar met de noodzakelijkheid (niet als fataliteit, maar als verlangen en intentie) om hier en nu met de dagelijkse miserie te breken, en met de mogelijkheid om relaties aan te gaan en een eigen leven te leiden vanuit een verlangen naar vrijheid.

Griekenland – Niets is voorbij, alles begint nu

March 21st, 2013 by Salto

Niets is voorbij. Alles begint nu.

Iedereen wist dat het niet lang meer kon duren. De Griekse “tijdbom” zoals de beurshandelaars van overal het noemden, moest vroeg of laat wel ontploffen. Al jarenlang staat het land aan de rand van de afgrond, uitgeput. In december 2008 was de moord op Alexis door de politie slechts de vonk die een revolte deed ontbranden die reeds in de lucht hing tegenover levensomstandigheden die ondraaglijk werden. De tranen die de minister van economie een jaar geleden beloofde, hebben wel degelijk gevloeid, maar door een trage en pijnlijke distillatie. Heel die periode lang zijn de protesten blijven aanzwellen, met dalen en pieken. Hoe meer maanden voorbijgingen, hoe meer de strik van het Internationaal Muntfonds en de Europese Unie werd aangetrokken en hoe evidenter het werd dat niets de Griekse bevolking er van zou kunnen weerhouden om op straat te komen en te protesteren. Dat deze toestand van beleg, van ingehouden adem, niet eeuwig kon blijven duren… dat wist iedereen. Vroeg of laat zou er zich een keuze opdringen. Een drastische, radicale keuze.

Gisteren, op zondag 12 februari 2012, werd die keuze gemaakt. Het parlement moest die dag het decreet aannemen dat de besparingsmaatregelen opgelegd door de zogenaamde “Trojka” zou goedkeuren in ruil voor een lening van vele miljarden euro. De inhoud van het akkoord is niet erg duidelijk, maar we weten dat het liberaliseringen voorziet, bezuinigingen op de sociale uitgaven, massale ontslagen in de openbare sector, een duizelingwekkende loon- en pensioenverlaging (die er reeds van langs hadden gekregen). Met andere woorden: gedaan met de vaseline.

Maar gisteren, 12 februari 2012, was de regering niet de enige om haar keuze te maken. In de namiddag begonnen de straten van Athene en andere Griekse steden zich te vullen met vrouwen en mannen die niet opgesloten thuis wilden blijven wachten totdat de televisie hen het einde van alle hoop aankondigde. Een enorme, onmeetbare massa. Uitgeput? Zeker. Verontwaardigd? Al evenzeer. Maar vooral razend. Ondanks de vele preventieve aanhoudingen in de voormiddag, ondanks het feit dat de politie de bezette rechtsfaculteit had omsingeld om te verhinderen – zonder succes – dat de bezetters zouden deelnemen aan de betoging, vulde het Syntagma-plein voor het Griekse parlement zich al snel met mensen die uit de vier uithoeken van de stad afgezakt waren. En toen ten midden van deze bonte massa gemaskerde betogers, gewapend met stokken en molotovs, opdoken, begon deze overrompelende massa te applaudisseren. Want zoals de journalisten zelf toegaven, was de vijandigheid tegenover elke vertegenwoordiger van de Staat erg tastbaar bij alle aanwezigen. En ditmaal slaagde de ordedienst van een linkse vakbond – die enkele maanden geleden het Parlement beschermd had tegen de betogers – er zelfs niet in om tot op het plein te geraken toen de rellen begonnen en de lucht zich vulde met de scherpe geur van traangas.

Zo, toen binnen de muren van het paleis de politieke klasse zich klaarmaakte om te knielen voor de economie, vochten buiten mensen voor hun leven. Ze vonden het niet nodig om het resultaat van de laatste stemming af te wachten. Het Griekse vuur, een onoplosbaar en dus onblusbaar raadsel, zette alles wat het op haar weg tegenkwam in lichterlaaie. Tientallen en tientallen gebouwen – waaronder banken, winkels, supermarkten, bibliotheken, cinema’s,… – gingen in vlammen op. Ook de Marfin bank, dezelfde waar tijdens de betoging van 5 mei 2011 drie bedienden stierven, werd in brand gestoken. Met de grond gelijk gemaakt. De straten zagen zwart van volk, er werden barricades opgeworpen, zowat overal vonden er gewelddadige botsingen plaats met de ordetroepen.

Maar het gaat hier niet over de gewoonlijke Griekse kroniek die we al jarenlang gewend zijn te horen (en te bewonderen). Want gisteren is er iets veranderd. De definitieve beslissing werd genomen en… het is onmogelijk om de klok terug te draaien. De gewelddadige charges van de politie hebben de betogers er niet van weerhouden om meermaals terug te keren naar het Syntagma-plein. De molotovcocktails werden bijgetreden door nieuwe, nog krachtigere brandbommen. De beruchte brigades gemotoriseerde politie jaagden niet meer evenveel angst aan nadat een kabel die over de straat gespannen was één van die eenheden ten prooi leverde aan de betogers. Het gemeentehuis van Athene werd bezet (en al even snel terug ontruimd). Er werden enkele politiekantoren, zoals aan de Acropolis en in Exarchia, aangevallen (meerdere flikken raakten daarbij gewond en hun wagens gingen in vlammen op). De privé-woonst van Kostas Simitis (eerste minister van 1996 tot 2004) werd aangevallen. En in Omonia, een wijk van de hoofdstad, werd een wapenwinkel geplunderd. Dit is geen revolte meer…

Het is dus geen toeval dat de rechtsfaculteit, die bezet werd door anarchisten en anti-autoritairen en beschouwd wordt als een bolwerk van de revolte, gisteren omsingeld werd en meermaals bestormd werd door de ordetroepen. Zonder resultaat. Hoewel er gewonden vielen onder de bezetters, weerstond de bezetting alle aanvallen en verkondigde: “Niets is voorbij. Alles begint nu.” Daarenboven: als degenen die aangewezen werden als de provocateurs van de rellen gisteren sinds de namiddag omsingeld waren, wie was het dan die aan het vechten was vanaf 17u tot laat in de nacht, in alle straten van Athene?

En dacht je soms dat alleen de hoofdstad brandde? In Thessaloniki vonden er botsingen plaats met de flikken terwijl de klokken van een kerk luidden als om algemeen alarm te slagen. Ook in Patras waren er betogingen, waar in de dagen daarvoor onteigeningen van supermarkten plaats hadden gevonden, gevolgd door de herverdeling van de goederen. In Volos vielen de betogers eerst het belastingkantoor aan, waarbij de documenten in het gebouw vernietigd werden, en staken daarna het gemeentehuis in brand. In Korfoe werden meerdere kantoren van politiekers van de PASOK (socialisten) aangevallen, waaronder dat van de ex-minister van Justitie Dendias, en volledig verwoest. Op verschillende plaatsen werden gemeentehuizen en regio-zetels bezet.

En terwijl Athene kort en klein geslagen werd, verklaarde de minister van Financiën Venizelos in een poging om de pil van de parlementsstemming te doen slikken: “De keuze is niet tussen offers doen en geen offers doen, maar tussen offers doen en iets onvoorstelbaar.” Daar zit waarheid in. Gisteren, 12 februari 2012, koos de Griekse regering voor het offeren van haar onderdanen. Net zoals morgen de Italiaanse, Spaanse, Portugese, Belgische regeringen dat zullen doen… Het heeft geen zin om degene die dat niet aanvaardt, een rechtvaardigere, een meer eerlijke markt of het respect voor de mensenrechten voor te spiegelen. In Athene, wieg van de beschaving, heeft de democratie eindelijk haar hypocriete masker afgeworpen. Degene die niet op z’n knieën door het leven wil gaan, blijft niets anders over dan iets onvoorstelbaar te proberen.

De opstand.

13.2.2012

Finimondo.org