Wij
Volgens de bekende uitspraak van Mark Twain zijn redacteurs en mensen met lintwormen de enige mensen die het woord “wij” mogen gebruiken, maar naar ons weten heeft niemand ooit een grondige analyse gemaakt van de machtsrelaties verscholen in deze enkele lettergreep. “Wij” klinkt egalitair, gemeenschappelijk en samenwerkend, terwijl het vaker wel dan niet verwijst naar hiërarchische en dwingende sociale relaties. Fascisme, laten we het niet vergeten, is ook een vorm van collectiviteit.
In onze eerste onderzoeksfase hebben we verschillende varianten van “wij” ontdekt, hoewel dit allesbehalve een volledige lijst is:
De Wij van de leider: “… en we zullen onze levens geven, als het nodig blijkt, om ons vaderland te beschermen!”
De Wij van de manager: “We hebben de productiviteit met 25% kunnen verhogen dit jaar, en dat zullen we terug zien in de winsten.”
De Wij van de baas: “We moeten dringend deze keuken opkuisen, binnen het half uur.”
De Wij van de oppas: “Zijn we een beetje geprikkeld vanavond? Misschien is het tijd voor ons om naar bed te gaan?”
De Wij van de supporter: “We gaan naar de wereldbeker dit jaar!” Natuurlijk ga jij!
De Wij van de activist: “Whose streets? Our streets!” Van wie precies?
De Wij van de partij: “Nu de fabrieken in de handen zijn van de arbeiders, kunnen we beginnen met de creatie van het paradijs op aarde voor de Mensheid!” (net voor een eenrichtingsreis naar Siberië)
Wij van Zamyatin: Een onderschatte roman waaruit Orwell veel inspiratie heeft geput voor 1984.
Sommige vormen van Wij verwijzen naar totaal mythische sociale lichamen: de Wij van de burger bijvoorbeeld, omvat alle mensen die verenigd worden door het burgerschap, die op haar beurt gegeven wordt door de natiestaat, zelfs als bepaalde burgers zich kritisch achten ten opzichte van die staat. Andere vormen, zoals de Wij in identiteitsvorming, willen zelfbewuste sociale lichamen creëren door een mythische gemeenschappelijkheid voorop te stellen op basis van indirecte bewijsvoering.
Veel verschillende vormen van collectieve processen zitten verscholen in “Wij”. In de wereld van de politiek omvat ze de democratische Wij – “We hebben gestemd voor het buitenzetten van 40% van onze leden” – en de consensus Wij: “We hebben er vier weken over gedaan om een paragraaf te schrijven die ik in drie minuten had kunnen schrijven!”
Een anarchistische uiteenzetting van het woord Wij kan niet volledig zijn zonder een onderzoek naar de Wij van de propagandist. Deze Wij is verre familie van de “koninklijke” Wij*, omdat het allesbehalve een Wij is. De Wij van de propagandist is vooral populair onder radicalen die willen overkomen alsof ze helemaal alleen een coherente sociale beweging omvatten. Een vlijtige stamboomdeskundige zou er een geschiedenis van kunnen uittekenen. In het beste geval is deze Wij hoopvolle inbeelding; in het slechtste geval, is het de Wij van de toekomstige despoot, die fantaseert over het op poten zetten van een leger van mechanisaties omdat hij zich geen andere vorm van relaties kan voorstellen.
Met deze ambiguïteit in het achterhoofd, welk gebruik van het woord “Wij” is nog mogelijk? Wij (daar is het, “wij”!) zouden de lezer willen wijzen op de bekende grap waarin Tonto en de Lone Ranger achtervolgd worden door een bloeddorstige horde van zogenaamde indianen:
“Het ziet ernaar uit dat we in de problemen zitten, makker,” stelt Lone Ranger vast.
Waarop Tonto: “Wat bedoel je met ‘wij‘, blanke man?”
*De gedachte achter de koninklijke Wij – de pluralis majestatis – is dat een monarch of een andere hoge piet altijd spreekt voor zijn of haar volk. Op dezelfde manier wordt naar de beslissingen van de gemeenteraad verwezen als die van “de” stad, eerder dan van het bestuur van die stad. Bijvoorbeeld; “Jarenlang heeft de stad Leuven vruchteloos geprobeerd in het centrum haar inwoners te verhinderen om ‘s nachts op straat alcohol te drinken.”